A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

T .
M ahmudov, 
A.Qayumov va boshqalar o'rgangan.
1 .2 .1 .3 . «Xvaday naniak»
“Xvaday namak” (“ Podshohnom a”) qadimgi Eronning 
627
-yilgacha 
bo'lgan ijtimoiy-siyosiy hayotidan bahs etuvchi afsonaviy 
tarixiy asar 
bo'lib, pahlaviy tilida yozilgan. Sosoniylardan Yazdigard III 
(
6 32-6 5
l)ga 
yaqin kishi tomonidan 632—637-yillar orasida yozib 
ta m o m la n g a n . Asar,
1 Б сртсльс E.E. И стори я п е р си д ско -т ад ж и к ск о й литературы . — М ., 1960. С . 52.
122

---

in e i A h am on iylar, A sh k o n iy la r va S o so n iy la r tarixi b o 'y ich a m u h im
I K t a hisoblanadi.
“Xvaday namak”ning o'zi ham , m ashhur shoir, olim va tarjimon 
Abdulloh ibn MuqafTa (7 2 1 —757-yy.) tarafidan qilingan tarjima ( “Siyar 
1
muluk" deb atalgan) ham bizgacha yetib kelmagan. Lekin, uning 
avrim parchalari Ya’qubiy (897 yoki 905-yili vafot etgan), ibn Qutayba 
/828-889-yy ). Tabariy, Ibn al-Asir asariarida, shuningdek, Abulqosim 
Firdavsiyning 
“Shohnom a”sida saqlangan.
1 .2 .1 .4 . «M atakdani x a /a r datastan»
“ Matakdani xazar datastan” (“ Bir ming nafarhuquqiy ajrim”) pahlaviy 
tilida 
yozilgan (VIII asr) bo'lib, unda Eronning Sosoniylar davridagi 
davlat 
tuzulishi va uning ijtimoiy hayoti haqida qimmatli m a’lumot bor. 
A sam ing 
faqat ayrim qismlarigina saqlangan. Mitropolit Ishobaxt qilgan 
suryoniycha 
tarjima (VIII asr) saqlangan. lnglizcha taijimasi S.Y.Bulsara 
to m o n id an c h o p
etilgan (Bombay, 1937).
Geografik asarlardan “Shahristonhoyi Eron” (“ Eron shaharlari haqida 
risola”) Eronning Sosoniylar davridagi geografik holati va ulaming bunyod 
etilishi haqida m a’lumot beradi. “ Ajoyib as-S ak iston” ( “ Sakiston 
viloyatining ajoyibotlari”) nomli asar Eronning ko'hna viloyatlaridan 
Sakiston (Seiston)ga bag'ishlangan. Bu ikkala asar ham pahlaviy tilida, 
VIII asming ikkinchi yarmida yozilgan. “ Shahristonhoyi Eron"ning matni 
va qisqacha inglizcha taijimasi J.Asana ham da Modi tomonidan 1897 va 
1899-yillarida Bombayda chop etilgan.
Qadimgi Eronning ijtimoiy-siyosiy hayotiga oid ayrim ma’lumotlami 
“Komomayi Artashir Papakan" (“Artashir Papakanning ishlari haqida qissa”), 
“Mazdak namak” (“ Mazdak haqida qissa”), “Ayatkari zariran” (“Zarira haqida 
rivoyat”), “Podshoh Xusrav va uning mahrami” kabi tarixiy qissalanda uchratamiz.
Sosoniylar davlati ichki va tashqi siyosati asoslarini o'rganishda 
“Andarznoma”(“Nasihatnoma”) hamda “Tojnoma” kabi axloqiy-didaktik 
xarakterdagi asarlaming ham qim m ati kattadir.