A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

sazovor shaharlari 
va osori-atiqalari, xalqi, pul muomalasi, undiriladigan 
so liq la r. 
sh u n in g d ek
arab tilining joriy qilinishi haqida ham qimmatli 
m a ’lu m o tla m i 
uchratamiz.
“ K itob 
futuh al-buldon”ning qisqartirilgan tahriri yetib kelgan, xolos. 
Arabcha 
m atni 
de 
Guye tarafidan 1866-yili Leydenda chop etilgan. Uning 
inglizchatarjim asi 
(taijimonlarXitti va Murgotten) ham bor. Balazuriyning 
ushbu asarin in g 
to'liq nusxasi Yoqut va Ibn al-Asir asarlari uchun 
m anbalardan 
biri 
bo'lib xizmat qilgan.
3 .3 .4 . «Kitob m asolik ul-mamolik»
Ushbu asar muallifi Ibn Xurdadbeh yoki Abulqosim Ubaydulloh 
Xurdadbeh (820 - taxm. 913) asli eronlik bo'lib, u oliy martabali mansab­
dor xonadoniga mansub edi. Otasi IX asr boshlarida Tabariston hokimi 
bo'lgan, Daylam viloyatini bo'ysundirib, xalifaning diqqat-e’tiborini 
qozongan. Ibn Xurdadbeh Bag'dodda o'qigan va keng m a’lumot olgan. 
U xalifa Mo'tamid (870—892) davrida yuksak davlat lavozimlarida turgan. 
dastlab nadim, so'ng Eronning g'arbi-shim oliy tarafida joylashgan Jibal 
viloyatida sohib barid va-l-xabar (pochta va razvedka boshlig'i) lavozimini 
egallagan. Ibn Xurdadbeh turli mavzuda adab, tarix, geografiyaga oid 
o'nga yaqin asar bitgan bo'lib, ulardan eng muhimi “ Kitob masolik ul- 
mamolik” (“Yo'llar va mamlakatlar haqida kitob”) nomli asari bo'lib, u 
846-yili yozib tamomlangan.
Asaming qisqartirilgan tahriri bizgacha yetib kelgan va M. de Guye 
tarafidan 1889-yili chop qilingan. Ruscha tarjimasi (tarjimon Noila 
Velixanova) 1986-yili Bokuda chop etilgan.
Kitobda arab xalifaligi qo'l ostidagi mamlakatlar, shahariar, ularga 
boriladigan yo'llar, ular orasidagi masofa, aholidan undiriladigan soliq 
ya jarimalaming miqdori haqida qimmatli m a’lumotlar keltirilgan.
Ayniqsa, qadimiy So'g'd shaharlaridan Kushoniya (Samarqand atrofida 
j?y*a sbg an ), S a m arq a n d , U s tru s h a n a , S h a h ris to n (U s tru s h a n a
o 'n ail ar'^ an) ’ qadimgi Shosh, Ispijob (Sayram ) shaharlarida aholi 
Ah aSI ,a mu°malada bo'lgan pul birligi, Nuh ibn Asad (vaf. 842) va 
ahvor 
m
**1 
(819-846) davrida So'g'd va Farg'onaning umumiy 
xalaJ-1 ^ OVaroiJnnabr va Farg'onada IX asrda istiqomat qilgan lurkiy 
•Ir aqidagi ma’lumotlar benihoya qimmatlidir.
147

---