A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

173

---

I
Olim 1205-yildan boshlab M ovarounnahr va Xuroson bo'ylab ko'p 
sayohat qilgan, dastlab Niso, M arv, Tus, Hirot va Seistonda bo'ladi. U 
Nishopurda ham bo'lib, Xurosonning yetuk arabiynavis va forsinavis shoirlari 
bilan yaqindan tanishadi. Xullas, olim X uroson shaharlari bo'ylab qilgan 
sayohati vaqtida bo'lajak tazkirasi uchun m a’lum otlar to'playdi.
Avfiy m o'g'ullar istilosi arafasida Hindiston safariga otlanadi. G 'aznaga 
yetganda Chingizxon (1206 -1 2 2 7 ) boshliq m o 'g 'u l qo'shinlarining O 'rta 
Osiyoga bo stirib kirgani h aq id a xabar tarq a lad i. O lim X uroson va 
M ovarounnahrdan kelgan qochoqlarga qo'shilib H indistonga jo'naydi 
va 1222-yili P an jo b n in g U ch viloyatiga kelib, bu yern in g hokim i 
N osiruddin Q abochaning (1205-1 2 2 7 ) xizm atiga kiradi. O radan ko'p 
vaqt o 'tm ay , Avfiy G ujoratga qozi qilib tayinlanadi. U 1227-yili Dehliga 
ko'chib kelib, Sulton Sham suddin E ltutm ishning1 xizm atiga kiradi va 
um rining oxirigacha shu yerda kun kechiradi.
N uriddin M uham m ad Avfiy U chda turgan vaqtida o'zin in g “ Lubob 
ul-albob” nom li tazkirasini yozdi, G ujoratda esa arabiynavis olim qozi 
M uhsin T anuhiyning (9 4 0 -9 9 4 ) “Al-faraj b a’d ash -sh id d at” (“ Ofatdan 
so'nggi ovunish” , 984-yili yozilgan) nom li asarini arab tilidan fors tiliga 
taijim a qildi. “Javom i ul-hikoyat va lavom i’ ar-rivoyat” ( “ Hikoyatiar 
majm uasi va rivoyatlar sh u ’lasi” ) asarini ham o 'sh a yerda yoza boshladi.
“ Lubob u l-albob” tazkira bo'lib, unda O 'zbekiston, X uroson, Iroq, 
Ozarbayjon, G 'a z n a ham da G 'a rb iy H indistonda X—XII asrlarda yashab 
ijod etgan 299 shoir va adib haqida um um iy m a’lum ot beriladi. Asar 
Uch viloyatining hokimi Raziuddin Abubakming topshirig'i bilan yozilgan.
“ Lubob ul-albob” ning forsiy m atni 1903 va 1906-yillari E.Braun va 
M irza M uham m ad Qazviniy tarafidan chop etilgan.
Avfiyning ikkinchi m uhim asari “Javom i ul-hikoyat” bo'lib, 1227— 
1236-yillar orasida yozilgan. Asar to 'rt qism dan, har bir qism esa 25 
bobdan iborat. U H indiston, Eron, O 'rta Osiyo va O 'zbekistonning 
ijtimoiy-siyosiy va m adaniy hayotiga oid 2113 ta tarixiy latifadan iborat. 
Biz uchun uning ayniqsa to 'rtin ch i qismi alohida aham iyat kasb etadi. 
Bu qism da O 'rta Osiyoning qadim iy turkiy xalqlari va Buxoro sadrlan 
haqida m uhim m a’lum otlar bor.
“Javomi ul-hikoyat” chopqilinm agan. Ayrim qismlari