A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

7.3 .3 . «Tarixi olamoroyi Abbosiy*
“Tarixi olam oroyi Abbosiy” ( “ (S hoh) Abbosning olam ni bezovchi 
ta rix i” ) n o m li asa r g arch i XVI asrd a o 'tg a n yirik E ro n tarix ch isi 
Isk a n d a r b e k
M u n s h iy t o m o n id a n y a r a tilg a n b o 'l s a - d a , u n d a
O 'zbekistonning 
tarixi va uning boshqa m am lakatlar bilan m unosabatini 
o'rganishda m uhim aham iyat kasb etadi.
I s k a n d a r b e k M u n s h iy o 'z a s a r id a k e ltir g a n a y rim d a lil va 
m a ’lum o tlarig a q arag an d a , 1561 yoki 1562-yili tu g 'ilg a n . U saroy 
yum ushiga qabul qilingunga q ad a r kichik m oliya xizm atchisi b o 'lib
ishlagan, keyinchalik devoni inshoga qabul qilingan. B o'lg'usi tarixchi 
1587-yili harbiy xizm atga jalb etilgan va shoh Abbos Safaviy (1 5 8 7 - 
1629)ning harbiy yurishlarida voqeanavis b o 'lib ishtirok etgan, 1593-yili 
esa saroy m unshiysi lavozimiga tayinlangan va um rining oxirigacha shu 
lavozimda turgan. Iskandarbek M unshiy 1634-yili vafot etgan.
Iskandarbek M unshiyning “Tarixi olam oroyi Abbosiy” nom li asarida 
Eronning 15 88-1634-yillarorasidagi tarixi xronologik, yilma-yil tartibda 
bayon qilingan. Bu asar ham “A k barnom a” singari saroyda yuritilgan 
kundalik daftar, rasmiy hujjatlar, bayon etilgan voqealar ishtirokchilarining 
og'zaki axboroti ham da m uallifning shaxsiy kuzatuvlari bilan to 'p lan g an
m a’lum otlar asosida yozilgan.
“Tarixi olam oroyi Abbosiy” asari tarkibi m uqaddim a, uch jild va 
xotimadan iborat. A sam ing I—II jildlari 1616, uchinchi jildi esa 1628- 
yili yozib tam om langan.
K itobning birinchi jildi kom pilyatsiya, um um lashtiruvchi xususiyatga 
ega bo'lib, X ondam im ing “ H abib us-siyar” , M ir Yahyo Qazviniyning 
“ Lubb at-tav orix ” ( “Tarixlar m ag 'z i”) va muallifi n o m a’lum ikki asar 
“Tarixi shoh Ismoil Safaviy” va “Tazkirayi shoh T ahm osib” ham da boshqa 
asarlarga tayanib yozilgan. U nda, asosan shoh Abbosning ota-bobolari, 
shuningdek, shoh Ismoil aw al (1502—1524), shoh Tahm osib aw al (1 5 2 4 - 
•576), Ismoil soniy (1576—1578) va Sulton M uham m ad X udobanda 
(1578-1587) hukm ronligi yillaridagi tarixi um um iy tarzda bayon etilgan.
“Tarixi olam oroyi Abbosiy” asarining II—III jildlari m azm uni yangi 
bo'lib, m ustaqil aham iyatga ega. U larda E ronning 1 5 8 8-16 28-y illar
231

---

orasidagi ijtimoiy-siyosiy tarixi keng yoritib berilgan. U chinchi jild oxirida 
shoh Abbos bilan zamondosh bo'lgan shayxlar, olimlar, shoirlar va xattotlar 
haqida qim m atli m a’lum otlar keltirilgan.
Asar O 'zbekiston tarixini o'rganishda ham katta aham iyat kasb etadi. 
U nda O 'zbekistonning XVI asr oxiri va XVII asm ing birinchi choragidagi 
siyosiy ahvoli haqida noyob m a’lum otlam i uchratam iz. B undan tashqari, 
asar XVI asm ing oxiri va XVII asm ing birinchi choragida Eron bilan 
Buxoro xonligi o'rtasidagi siyosiy m unosabatlam i o'rganishda muhim
m anbalardan biri hisoblanadi.
Asardan ayrim parchalar B .D om (m atni) va 
V .V .
Velyam inov-
Z e m o v
tom onidan m atni va qisqartirilgan ruscha tarjim asi nashr etilgan. 
K ito b
m atni yana ikki m arta T ehronda 1896-yili toshbosm a va 1956-yili bosmasi 
chop etilgan.