A. B. Pardayev, D. B. Urinbaeva, D. A. Islamova. O’zbek terminologiyasi
Download 2.71 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- «Avesto» tili va yozuvi.
|
1 Ўринбоев Б. Ўзбек тилшунослиги тарихи. – Самарқанд: СамДУ, 1999, 4-6-бетлар. 2 Абдулғозиева Б., Исоқов М., Содиқов К. Янги топилган қадимги туркий битик // Ўзбекистон адабиёти ва санъати, 1993, 18 июнь. 3 Ўринбоев Б. Ўзбек тилшунослиги тарихи. – Самарқанд: СамДУ, 1999, 5-бет. A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 39 a) Qadimgi qabilalar adabiy tili haqida Qadimgi qabilalar adabiy tili miloddan avvalgi VII asrdan milodiy VI asrgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Bu davrda so‘g‘dlar, baqtriylar, xorazmiylar va sak (shak)lar haqida ayrim ma’lumotlar qadimgi yozma manbalarda saqlangan. Lekin bu manbalar kam bo‘lsa- da, ular qadimgi madaniy, iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy jarayonlarni o‘rganishda katta ahamiyatga egadir. Miloddan avvalgi I ming yillikning birinchi yarmida yurtimizda joylashgan turli qabilalar qadimgi sharq-eroniy tillar shevalarida gapirganlar. Ularning etnik qiyofasi va tillari bir-biriga yaqin bo‘lgan. Shuning uchun ham so‘g‘dlar, baqtriylar, xorazmiylar va saklar qarindosh xalqlar bo‘lib, bir-birlarini yaxshi tushunganlar. Qadimgi sharq-eroniy tillarini o‘rganishga oid ilmiy adabiyot mavjud bo‘lib, ular asosida o‘sha davr tilini o‘rganish mumkin. «Avesto» tili va yozuvi. «Avesto» – zardushtiylik dinining muqaddas kitobi bo‘lib, shu dindagi xalqlarning shariat qonunlari majmuasidir. «Eng mo‘tabar, qadimgi qo‘lyozmamiz «Avesto»ning yaratilganiga 3.000 yil bo‘layapti, – degan edi birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tarixchi olimlar bilan uchrashuvida. – Bu nodir kitob bundan XXX asr muqaddam ikki daryo oralig‘ida, mana shu zaminda umrguzaronlik qilgan ajdodlarimizning biz avlodlariga qoldirgan ma’naviy, tarixiy merosidir. «Avesto» ayni zamonda bu qadim o‘lkada buyuk davlat, buyuk ma’naviyat, buyuk madaniyat bo‘lganidan guvohlik beruvchi tarixiy hujjatdirki, uni hech kim inkor eta olmaydi» 1 . «Avesto»ga qarshi hujum Aleksandr Makedonskiy davrida boshlangan bo‘lib, u 12 ming qoramol terisiga yozilgan bu kitobning bir qismini kuydirtiradi. Lekin uning qolgan qismlari miloddan avvalgi III asrda kitobat qilingan. Zamonamizgacha yetib kelgan «Avesto» qismlari milodning III- VII asrlarida tahrirlangan. «Avesto» boblari «Pahlaviy» – o‘rta asr 1 Авесто. Тарихий-адабий ёдгорлик. –Тошкент: “Шарқ”, 2001, 358-бет. A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 40 alifbosida (unda 48 harfiy belgi bor) ko‘chirilgan. U o‘rta fors tilidan «Apastak» yoki «Asos» nomi bilan tarjima qilinadi. «Avesto» tili eroniy tillarning eng qadimgi shevalaridan biri bo‘lgan qadimgi fors tiliga nisbatan ancha oldingi bosqichda miloddan avvalgi II ming yillikning oxiri I ming yillikning boshlarida paydo bo‘lgan. «Avesto»ning qismlari yozuvsiz zamonga oid tasavvurlarni o‘zida saqlagan, bular qadimgi qabilalarning og‘zaki ijodidir. «Avesto»ning qo‘shiqlari (gohlari) tabiiy kuchlarga, quyosh, yulduzlarga va afsonaviy qahramonlarga bag‘ishlangan. Hozirgi Markaziy Osiyo tillarida mavjud bo‘lmagan qadimgi terminlar «Avesto» tilida uchraydi. Masalan, goh (qo‘shiq), ashah (haq, haqiqat, qoida, qonun), zashra vayrayah (shahriyor), daina (fikrlamoq, din tanimoq), havraravot (xurdod, komillik, to‘g‘rilik), gavronmona (qo‘shiq va toat-ibodat ijro etiladigan joy), puruchista (ilmli), vyasya antarivayu (havo), surush (tinglamoq, itoatkorlik), movinagha (oy), chista (bilim, ogohlik), boj (so‘z, kalom), oturbon (olovni qo‘riqlovchi), podiyob (g‘usl, yuvinmoq, poklanmoq), Doityo (Amudaryo), jam (shohona) kabilar. «Avesto» birinchi bo‘lib, XVIII asrda fransuz olimi Anketil Dyuperron tomonidan tarjima qilingan. Undan so‘ng K.Geldner, X.Bartolome, V.V.Struve, X.Xumbax, Ye.E.Bertels, V.I.Abayev, S.N.Sokolov, V.A.Livshis, I.M.Oranskiy, I.S.Braginskiy, I.M.Steblin- Kamenskiy va boshqalar tomonidan o‘rganilgan. Mustaqillik sharofati bilan «Avesto» Asqar Mahkam tomonidan o‘zbek tiliga tarjima qilindi va nashr etildi (Toshkent, 2001, 382 bet). Download 2.71 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|