A. B. Pardayev, D. B. Urinbaeva, D. A. Islamova. O’zbek terminologiyasi
Download 2.71 Mb. Pdf ko'rish
|
|
A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi
104 shuningdek, adabiyot, san’at, diplomatiya, harbiy-mudofaa, madaniyat- ma’rifat sohalari nomlari bilan ham o‘zaro zich aloqadorlikda bo‘ladi” [Протченко И.Ф. Русский язык: проблемы изучения и развития. – М.: Педагогика, 1984. –С.54]. Ko‘rinib turganiday, bu tavsifda ham ijtimoiy-siyosiy leksika chegaralarida yana qandaydir mezonlar etishmayotganday tuyuladi. Ana shu qandaydir noto‘liqlikni N.R.Geyko to‘ldirganday bo‘ladi, ya’ni u bunday mezonlarning asosiylaridan biri sifatida “mafkuralashganlik” (“ideologizirovannost”) belgisini ko‘rsatadi. Uningcha, ijtimoiy-siyosiy leksika deganda, “lug‘atning jamiyatning ijtimoiy, siyosiy va sotsial hayoti tushunchalarini aks ettiruvchi mafkuralashgan qismini tushunish kerak” [Гейко Н.Р. Общественно- политическая лексика в публицистическом дискурсе // Вестник Челябинского государственного университета. 2013. N1 (192). Филология. Искусствоведение. Вып.73. –С.196]. Qisqasi, o‘zbek tilidagi ijtimoiy-siyosiy leksikani, mavjud qarashlarni hisobga olgan holda, “lug‘atning ijtimoiy-siyosiy hayotga, ya’ni siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy sohalarga taalluqli tushunchalar va hodisalar nomlaridan tarkib topgan, mafkuralashgan va ijtimoiy-siyosiy kommunikatsiyada faol ishtirok etadigan qismi” tarzida ta’riflash maqsadga muvofiq. Tabiiyki, siyosat tilining lug‘aviy asosini ana shunday leksika tashkil etadi. Ana shunday ta’rif asosida o‘zbek tili ijtimoiy-siyosiy leksikasiga yondashilsa, yaqinlargacha ana shunday leksika tarkibida qaralgan, masalan, abiturient, abonement, abonent, absolyut//mutlaq, avans, avans hisoboti, avtograf//dastxat, avtomatlashtirish, avtor//muallif, avtotransport, talvasa, adres, adresat, adresant, mashaqqatli ish, alifbo, aksiz, ochko‘zlik, oriylar, assortiment, attestat, auditoriya 1 kabi juda ko‘plab birliklarning mazkur leksikaga mutlaqo daxlsizligi ma’lum bo‘ladi. 1 Қар.: Ижтимоий-сиёсий терминлар луғати. –Тошкент: Фан, 1976. –Б.15 – 22. A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 105 Ikki karra ikki to‘rtday ravshanki, muayyan til belgisining u yoki bu mavzuiy-mazmuniy guruhga mansubligini belgilashda bu belgi ma’nosining tarkibi hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Muayyan lisoniy birlikni ijtimoiy-siyosiy leksika deyiladigan yirik guruhga kiritish yoki kiritmaslik borasida ham ayni shu holat hisobga olinmog‘i shart, shunday qilinganda, mazkur leksik guruhning chegaralarini xolisroq va aniqroq belgilash imkoniyatlari kengayadi. Til belgisining semantik strukturasi anchayin murakkab tuzilmadir. Nafaqat o‘zbek tilshunosligida, balki boshqa tilshunosliklarda ham lisoniy belgi semantik strukturasining ikki yirik uzvdan, ya’ni denotativ va konnotativ uzvlardan tarkib topishini e’tirof etish an’anaga kirgan. Albatta, leksik ma’noning denotativ uzvi muayyan tushunchani ifoda etadi, konnotativ uzvi esa so‘zlovchining yoki til sohibining unga munosabatini aks ettiradi. Mutaxassislar konnotatsiyaning nutq pragmatikasi bilan bog‘liq ekanligini, konnotatsiya til sohibining baholash nigohining mahsuli ekanligini, konnotatsiyaning antropometrik asosga egaligini qayd etadilar. Bugungi dunyo tilshunosligida barqarorlashib ulgurgan antropolingivistik paradigmaning birlamchi zaminini tashkil etadigan tilning mohiyatan antropotsentrikligi haqidagi haqiqat bu o‘rinda ham yaqqol namoyon bo‘ladi [Маҳмудов Н. Тил тилсими тадқиқи. – Тошкент: “Мумтоз сўз” нашриёти, 2017. –Б.15- 22]. 1) Mazkur ma’lumotdagi hodisaga o‘zingiz misollar toping. 2) Jadvalni to‘ldiring. Terminologiyaga ko‘chgan umumadabiy leksik birliklarning ma’lum qismi o‘z ma’nosini saqlab qolgan birliklar Umumadabiy leksikaning boshqa bo‘lagi yuz bergan ma’noviy o‘zgarish oqibatida terminlar safiga o‘tgan birliklar 2) Ma’lumotlarga tahliliy yondashing. Jamiyatda yuz berayotgan o’zgarishlar bilan taqqoslang. A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 106 Download 2.71 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|