A, e, o, ö, i, y, u; uzun unlilar aa, ee, oo, oo, yy, ii, uu, ü; diftonglar ya, ya'ni, vo, ü

1. Hozirgi yakut tili quyidagi unlilar tarkibiga ega: normal uzunlikdagi unlilar - a, e, o, ö, i, y, u ; uzun unlilar - aa, ee, oo, oo, yy, ii, uu, ü ; diftonglar - ya, ya'ni, vo, ü .
Tovushlar uygʻunligi qonuni orqa unlilarning a, aa, s, yy, ya, o, oo, u, uu, uo old unlilari e, ee, i, ii, yaʼni, ö, oo, u kabi qarama-qarshiliklari asosida qurilgan. , ü, ü , yaxlitlanmagan - a, aa, s, yy, ya, e, ee, va, ii, ya'ni yumaloq - o, oo, u, uu, uo, ö, oo, u, u, ü ; keng - a, aa, e, ee, o, oo, ö, oo tor - s, yy, i, ii, y, yy, u, ü .
Bir so'z bilan aytganda, faqat old yoki faqat orqa unlilar bo'lishi mumkin, masalan. ohoh 'o'choq', ohohtor 'pechkalar', ohohchut 'pechkachi', ohohchuttar 'pechkachilar'; die 'turar joy', dieleeh 'uy egasi', 'egasi', dielaehpit 'uyning egasimiz'.
Barcha yumaloq unlilar va diftonglardan keyin, masalan, faqat mos keladigan unli tovushlar - keng va tor - va diftonglar borishi mumkin. attaahtarbytyttan 'bizning chavandozlar'dan', baryahpytyttan 'chunki biz ketamiz', kimnehtergity? 'siz kimsiz?', kaliehpititten 'chunki biz kelamiz'.
Dumaloq keng unlilar o, o dan keyin yumaloq keng va tor unlilar, masalan, diftonglar kelishi mumkin. olorbotohtoro 'o'tirmadilar', olorbut 'o'tirdi', oloruoh 'o'tiraylik' (biz siz bilanmiz), töloöbotohtorore 'ular qaytmadi', töloobut 'qaytib keldi', tölöx 'qaytib kelamiz-ka' (biz) siz bilan).
Masalan, yumaloq tor unlilardan keyin yumaloq tor unlilar va diftonglar va keng yumaloq tovushlar kelishi mumkin. uuruu 'masonlik', uuruoh 'qo'yaylik' (biz siz bilanmiz), uurar 'put', kuluu 'kulgu', 'masxara', kuluokh 'kulaylik' (biz siz bilanmiz), kuler 'kuladi'.
Dumaloq diftonglardan keyin unlilar uyg'unligi, masalan, yumaloq tor unlilardan keyin bo'lgani kabi. buoluu ' bo'lish ', buoluoh 'bo'lamiz', 'biz bo'lamiz' (biz siz bilanmiz), buolar 'bo'ladi', ürüü ' quvonch ', uurüh 'hursand qilaylik' (biz siz bilanmiz), ürer 'quvonadi'.
Ildiz vokalizmi affikslarning vokalizmidan bir qancha tarixiy farqlarga ega. Qisqarmagan ildizda choʻziq unlilar aa, yy, ii, uu, ü va diftonglar , yaʼni uo, uo boʻlishi mumkin , lekin affikslarda choʻziq unlilar va diftonglar ham boʻladi. O‘zakning oxirgi unlisi bilan affiksning bosh unlisi tutashgan joyda so‘z o‘zagida quyidagi o‘zgarishlar kuzatiladi:
1) Masalan, unli bilan boshlangan affiks qo‘shilganda o‘zakning oxirgi yopiq bo‘g‘inining tor unlisining yo‘qolishi. tumus-tumsa 'tumshug'i' (af. =a ), murun - munna 'burni' (af. =a ), tahys-tahsa 'tashqariga chiquvchi' (af. =a ), o'qus-ohsobun 'Men urdim-I. ' (af. \u003d a + \u003d byn ).
2) Masalan, oxirgi unli va undoshning metatezasi. tahsybyt 'chiqish' (af. = hayot ).
3) Masalan, oxirgi keng uzun unlilarni yo'qotish. ahyah "keling ovqatlanamiz" (af. = yah ).
4) Masalan, oxirgi keng uzun unlilarning tor tovushlarga o'tishi. ahyr 'yemoq' (af. =yyr, =ar ), ahy 'yemoq' (af. =yy, =a ), ahy 'ovqat' (af. =yy ).
5) O‘zakning oxirgi cho‘ziq unlisining uzunligini yo‘qotish, masalan. ahan 'eyish uchun' ( ahaa = 'eyish' dan), ahas = 'birov bilan ovqatlanish', ahat- = 'ovqatlanmoq'.
Affikslarni qo‘shganda, masalan, ildiz diftonglarining keng unlilarga o‘tishi ham kuzatiladi. bier= 'berish', beris= 'ulushlash', berin= 'submit' , berder= 'orqaga berishga majburlash', von 'o'n' , onus 'o'ninchi' , türt 'to'rt' , tordus 'to'rtinchi' .
Bularning barchasi ko'pincha so'zning asosida juda muhim o'zgarishlarga olib keladi. Masalan, =yyr affiksi qo‘shilgandan keyin ya= 'sutga' (u bilan qo'shilib, yyr ' sog'ish', 'sog'ish' kabi tovushlarni beradi. =yy ga gerund kesimi affikslari va og'zaki ot qo'shilganda ham xuddi shunday holat sodir bo'ladi : yy 'sog'ish' , 'sog'ish' .
2. Yoqut tilida quyidagi undosh tovushlar mavjud: b, p, m, t, d, n, d, n, h, k, g, q, x, ğ, s, h, y, y, l, l, p . Yakunlanish joyi va usuliga ko'ra ularni quyidagi jadvalda ko'rsatish mumkin ( Eslatma : O'zlashtirilgan so'zlarda ular yoziladi: v, zh, z, ts, sh, sh . Yakutlarning og'zaki nutqida bu undoshlar mumkin. faqat rus tilini yaxshi biladigan odamlardan eshitiladi.):

			labial	oldingi til	o'rta til	orqa til	uvular	faringeal
okklyuziv	Sonantlar		m	n	ny	ng
	shovqinli	toza	b, p	d, t	d	g, k
		affrikatlar			h
Oqimli	Shovqinli			Bilan			x, x	h
	sonantlar	o'rtada			y, y**
		lateral		l	eh
		titroq		R

Y belgisi burun iotini (j) bildiradi. Alifboda bu undoshning maxsus belgisi yo'q.
Oqim undoshlarining sust rivojlanishi tufayli boshqa turkiy tillardagi w , w, z, h ni yakut s. Inqilobgacha rus tilidan oʻzlashtirilgan soʻzlarda z, zh, sh, ts, ch (baʼzi oʻrinlarda) oʻrnini ham egallaydi.
So'zlarning boshida ikkita undosh, o'rtada esa uchta undosh tovushga ruxsat berilmaydi. So‘z oxirida (adabiy tilda va ayrim shevalarda) faqat lt, rt, masalan, birikmasiga ruxsat beriladi. ilt= 'olib kelmoq', 'etkazib berish', türt ' to'rt '.