A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov neft va gaz qazib olish texnologiyalari

8.1-rasm. Gaz suyuqlik aralashmasi ko‘targichining prinsipiyal sxemasi

Gaz sarfni suyuqlik uzatishga bog‘liqligi.
Qo‗yidagi oddiy sinovda vertikal quvurda gaz suyuqlik aralashmasi harkatlanish jarayoni sifat
ko‗rsatkichiga aniqlik kiritsa bo‗ladi. Tasavvur qilamizki, L uzunlikdagi 1 quvurchani hajmi chegaralanmagan suv omboriga suyuqlik sathidan h chuqurlikka botiramiz. Quvurning ochiq pastki qismini ishlab chiqarish atamalarida nomlanishi bo‗yicha boshmoq deb ataymiz, unga yuqoridan siqilgan gazni yetkazib berish uchun 2 ikkinchi quvurni yaqinlashtiramiz.
Quvurchada sarf me‘yorlovchi 3 mavjud bo‗lib, u orqali kerakli miqdordagi gaz sarfini urnatsak bo‗ladi. Quvur 1 boshmoqidagi bosim h-p₁=ρgh chuqurlikdagi gidrostatik bosimga teng bo‗ladi, gazning kam va ko‗p haydalishidan qatiiy nazar uning sathi o‗zgarmaydi. Quvurcha 2 orqali gaz uzatiladi va quvurda ρs zichlikdagi gaz suyuqlik aralashmasi hosil bo‗ladi qaysiki qandaydir N balandlikka ko‗tariladi. Quvurning ichki 1 qismi bilan tashqi qism o‗zaro tutash idishlar hisoblanadi, ya‘ni bashmoqlar stahlarida bir xil bosimga ega, quyidagi tenglikni yozishimiz mumkin
ρgh = ρ_sgН,
undan
Н=h .
Quvur ichidagi aralashmaning zichligi ρs gaz sarfiga V bog‗liq. Qanchalik V ko‗p bo‗lsa shunchalik ρ_s кичик бўлади. Бундан келиб chiqadiki, V ni o‗zgartirish bilan Н ni boqarsa bo‗ladi. Ayrim V=V₁ sarflarda Н kattaligi L gacha yetib borishi mumkin. V1 da Н< L ko‗zatiladi. V>V₁ da Н>L holatida quvurning 1 yuqorisidan suyuqlik oqimining kelishi ko‗zatiladi. V keyinchalik V sarfi ortishi bilan quvur yuqorisidan kelayotgan q sarfi ortib boradi. Ammo V uzliksiz ravida ortirib borsak suyulik sarfi uzliksiz ravishda ortmaydi, balki ma‘lum o‗zgarmas bosim ko‗tarilib tushishlari ta‘sirida Δp = p₁ – p₂ (p₁ = const, da h= const bo‗ladi), aniq uzunlik L va diametrdagi d quvur chegaraviy suyuqlik, gaz yoki gaz suyuqlik aralashmasi o‗tkazish lozim. Shunday qilib, ayrim hollarida gaz sarfi V=V₁ debit q=q_max maksimumga yetadi.
Boshqa chayegaraviy holatni keltirishimiz mumkin, kutaruvchi quvurning bashmagiga ko‗p gaz keltiradigan bo‗lsak, doimiy bosimning kutarilib-tushishi natijasida Δp = p₁-p₂ faqat gaz kela boshlaydi, va Δp sof gazning quvur orqali
harakatlanishi tufayli hosil bo‗ladigan hamma qashiliklarni yengish uchun sarf bo‗ladi. Ushbu gazning sarfi V=V₃ ga teng bo‗ladi. Agar boshmoqga yana ham ko‗proq (V>V₃) gaz sarflansa, ortiqcha gaz nasos kompressor quvurdan o‗ta olmaydi, chunki (L, d, Δp) sharoitlarida o‗tkazish qobilyati V₃ ga teng, va quvur orqa qismiga harakatlanib boshmoqdan suyuqlikni kelishini chegaralaydi. Bundan kelib chiqadiki, suyuqlikning sarfi nolga teng bo‗ladi. Shunday qilib ushbu tajribadan quyidagi xulosani chiqarishimiz mumkin.

8.3-rasm. Berilgan diametrdagi gazsuyuqlik ko‘targich uchun q(V) egri chizig‘ining oiladoshligi

1. 
   V1 da (Н< L) q=0
   
2. 
   V=V₁ da (Н=L) q=0 (boshlang‗ich haydash)
   
3. 
   V₁2 0< q < q_max (Н > L).
   
4. 
   V=V₂ да q=q_max (haydashning maksimal nuqtasi)
   
5. 
   V₂ 3 да q_max >q>0
   
6. 
   V=V₃ q=0 (suyuqlikni o‗zatilish o‗zilish nuqtasi)
   

8.2-rasm. Gazsuyuqlik ko‘targichning uzatishining q gaz sarfiga V bog‘liqlik grafigi.

Odatda (8.2-rasm) dan kelib chiqib, o‗ng tomoni egri chiziqli, chap qismi esa keskin burilish. Egri chiiqning hamma nuqtalari uchun bosim R1 doimiy hisoblanadi. Nisbiy quvurning tushirilish chuqurligi ɛ=h/L – tushunchasi kiritilgan. Shunday qilib, berilgan egri chiziq uchun nisbiy quvurning tushirilish chuqurlik kattaligi ɛ uning parametri bo‗lib hisoblanadi.