A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

 
7.2. Auditorlar tomonidan aniqlangan firibgarlik uchburchagi 
“Firibgarlik” terminii bundan 30 yil oldin Don Kressi tomonidan kiritilgan 
edi. Don Kressi firibgarlik mohiyatini o’rganib, barcha firibgarlikda mavjud 
bo’lgan uchta omilni ajratib ko’rsatdi. Keyingi yigirma yil davrda firibgarlik 
uchburchak modeli mustahkamlandi. 
Ilovada berilgan firibgarlikning uchta elementi quyidagilarni o’z ichiga 
kamrab oladi:

Firibgarlikni amalga oshirish uchun rag’bat; 

Firibgarlikni amalga oshirish va uni yashirish imkoniyati; 

Ratsionalizatsiya – o’z firibgarliginii oqlash uchun kerak bo’lgan 
firibgarning fikrlash tarzi.
AMALDAGI AUDIT 
Moliyaviy hisobot bilan bog’liq bo’lgan katta qo’llamli salat yog’i 
firibgarigi bugungi kundagi firibgarlikka misol bo’la oladi. Mazkur firibgarlik 
Nyu-Djersida Xom ashyo o’simlik yog’i Itifoqi tomonidan amalga oshirilgan edi. 
Uning kontseptsiyasi oddiy bo’lgan: kompaniya o’zining amalda mavjud 
bo’lmagan zaxiralarini ko’p deb ta’kidlab, o’zining moliyaviy holatini yuqori 
ko’rsatadi. Ortiqcha ko’rsatillgan aktivlar kompaniyaga xarajatlarni kamaytirib, 
daromadlarni ortiqcha ko’rsatishga imkon beradi. Umuman olganda firibgarlik 
kreditorlar va ta’minotchilarga tahminan 150 mln AQSh dollariga aylandi (jorriy 
kursada 1 mlrd dollar). Firibgarlik oddiy tusda sodir qilingan edi. Kompaniya katta 
tsisternalarda salat yog’ini saqlagan, U katta hajmda o’simlik yog’igko’rib 
chiqqan.

---

132 
Firibgarlik kompaniya tomonidan quyidagicha amalga oshirilgan: 

Birinchidan, u tsisternalarni katta hajmdagi suv bilan to’ldirigan. 

Ikkinchidan, oqibatda suvning sathi yog’ bilan qoplanadi. Buning 
natijasida auditor tsisternani tekshirganda uning yuqori, ya’ni yog’li sathini 
ko’rgan.

Uchinchidan, kompaniya auditorning tekshiruv marshrutini hisobga 
ollib, bir tsisternadan ikkinchi tsesternaga suvni haydab turgan.
Mazkur firibgarlik bugungi kunda ham ayrim firibgarlar tomonidan amalga 
oshirilmoqda. Chunki nopok shaxslar firibgarlikni amalga oshirish maqsadida 
inventirizatsiyadagi kamchiliklardan foydalanmoqda.