A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

Ichki nazorat tizimini testlash bilan bog’liq tanlash risklari 
Auditor ichki nazoratni integratsiyalangan auditning bir qismi sifatida 
samaradorligini baholash uchun dalillarni yig’ishda ko’pincha tanlashdan 
foydalanadi. Nazorat pasayishga uchrasa, auditor vaqt foizining aniq bahosini talab 
qiladi; masalan, agar nazorat vaqtning 4%da samarali yuritilmasa, auditor bu 
axborotdan nazorat samaradorligi haqidagi va bajarilishi kerak bo’lgan mustaqil 
nazorat amallar miqdori yoki ichki nazorat to’g’risida fikr ega bo’lish uchun 
foydalaniladi. Chunki tanlab olish hamisha ayrim noaniqliklarga ega bo’ladi, shu 

---

233 
bilan birga auditor yomon senariyni boshqarishga urinadi; masalan, auditor nazorat 
vaqtning 8% dan ortig’iga pand bermaydi deya 95% ishonishni xohlaydi. Auditor 
hamisha tanlab olishning uncha katta bo’lmagan miqdoridan noto’g’ri xulosalar 
chiqarish bo’yicha risklarni boshqarishga xarakat qiladi.
Ichki nazoratni testlash bilan bog’liq tanlash risklari jadvalda keltirilgan. 
Ichki nazorat ishonchliligini noto’g’ri qabul qilish riski (shuningdek, nazorat 
riskining o’ta past yoki ishonchlilikdan ham yuqori baholovchi risk deb ataluvchi 
risk) bunda auditor ichki nazorat tizimini samarali deb topganda haqiqatda esa 
ichki nazorat tizimi samarsiz bo’lganligi riski hisoblanadi. Ichki boshqaruv 
ishonchliligining noto’g’ri og’ishi riskga (shuningdek, nazorat riskini o’ta 
yuqoriligida yoki ishonilganidan past riskni baholash deb ham ataluvchi) auditor 
nazoratning ichki vositalari holati samarasiz deb xisoblanadi, aslida esa 
nazoratning ichki vositalari samaralidir.
Nazorat protseduralarini testlash bilan bog’liq tanlash risklar 
Auditor 
tomonidan 
nazorat 
riskining 
bahosi 
To’liq umumiy to’plamga nisbatan ichki nazorat tizimining hozirgi 
holati 
Samarali 
Samarasiz 
Past 
To’g’ri xulosa 
Ichki 
nazorat 
ishonchliligini 
noto’g’ri qabul qilinganlik riski 
Umumiy 
to’plamda 
nazoratning pasayishi tanlashda 
ko’rsatilganligaga 
nisbatan 
yuqori(shuningdek, nazorat riskinin 
baholash riski deb nomlanuvchi 
o’ta past yoki o’ta yuqorilik riski). 
Auditni samarasizlikka olib keladi 
Yuqori 
Umumiy 
to’plamda 
nazoratning 
pasayishi 
tanlashda 
ko’rsatilganligaga 
nisbatan 
past(shuningdek, 
nazorat riskinin baholash riski 
deb nomlanuvchi o’ta yuqori 
yoki o’ta past riski). Auditni 
samarasizlikga olib keladi. 
To’g’ri xulosa 

---

234