А лалия боланинг она кррнида ёки дастлабки ривожланиш боски


Download 1.35 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/13
Sana11.05.2023
Hajmi1.35 Mb.
#1452774
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
alaliya haqida

Алалияни тавсифлаш
А л ал и я уз м еханизм лари, н у тк и й р и в о ж л а н м аган л и к н и н г ю зага 
кели ш и ва н ам оён б ули ш и га кура турли чади р. А л а л и я к у р и н и ш и - 
д аги ку зати л у в ч и л ар н и урган и ш ва ф ар к л аш га тан л ан ган ёндаш ув 
асоси да тад к и к о т ч и л а р б у зи л и ш н и н г бир нечта тур л ар и н и н ом ла- 
дилар.
А. 
Л и бм анн (1925) ал ал и я н и н г куйидаги ш аклл ари н и аж ратиб 
курсатади: мотор эш и тиш соковли к, сенсор эш и ти ш соковли к ва 
сенсомотор эш и тиш соковлик.
Р.Е. Л евина (1951) бузи л и ш н и н г психологик тасни ф и н и тасвия 
этади. Бунда болалар гурухларга булинади: туликсиз эш итув и дроки 
билан (фонематик), курув и дроки бузилиш и билан (предметли) ва 
п си хик ф аоллиги бузилганлиги билан.
201


В.К. О рф инская (1963) лин гвисти к тавсифномани иш лаб чикиб
тил тизим ин и нгбузи лиш ларин и нгетакчи куриниш ларини бирламчи 
ва и кки лам чи бузилишларга кура алал и ян и н г 10 ш аклин и ажратиб 
курсатади: 4 та мотор ш акли, 4 та сенсор етиш м овчилик ш акллари ва 
2 та нутк, ривож ланм аганлигининг асосида харакат курув бузилиш ­
лари билан б о т и к , шакли.
В.А. Ковш иков (1985) иш ларида ал ал и ян и н г ймпрессив (сенсор) 
ва экспрессив (мотор) ш акллари кузатилади. Э кспрессив ал ал и я 
деганда, тил бирликларини эгаллаш ва уларни бош кариш ни н г бу- 
зилиш и билан намоён булувчи тил бузилиш лари туш унилади ва бу 
хол артикуляция ва маъно операциялари сакданган холда грамматик, 
лексик ва фонематик операцияларни бажариш им конини чеклайди.
Е.Ф. С оботович (1985) п си х о л и н гв и сти к тузи лиш ва н у тк и й
ф аолият механизмларини инобатга олиб бузилиш ни тахлил к,илди 
ва ал ал и я н и ф арклади: т и л н и н г п арад и гм ати к ёки си н тагм ати к 
ти зим ин и узлаш тириш даги куп ги на бузилишлар. Е.Ф. Соботович 
ф икрича, мотор алалияда ти л н и н г белгили ш аклин и узлаш тириш да 
кам чи ли клар кузатилади (нутклардан вужудга келиш и ж араёнида 
белгилардан ф ойдаланиш ва бирлаш тириш коидалари).
А лалиянинг келиб чикиш и ва ривожланиш динам икасини айрим 
муаллифлар схемали тарзда куйидагича таърифладилар: у ёки бу сабаб 
бош мия пустлогинингбутун сенсомоторсохасинингж арохатланиш и- 
ни келтириб чикаради. Бунинг окибатида тотал алалия юзага келади. 
С унгги йилларда м и я моддасининг ривож ланиш и ва компенсатор 
ом илларнинг таъсири остида жарохатланиш нинг асосий учога пуст- 
локн ин г сенсор ёки мотор сохалари томонига сурилади. Шу сабабли 
бола ривож ланиш ининг эрта даврларида алалияни сенсор ва мотор 
шаклларига ажратиш шартли кечади, кейинчалик бузилишнинг етакчи 
компонентини ажратиш мумкин.
Сунгги тадкикотлар каторида бу булиниш экспрессив ва рецептив 
алалия терминларида утказиляпти. Бу терминларда бузиЛиш квалиф и- 
кациясида физиологик эмас, психологик ёндаш ув таъкидлаб утилади.
Бир катор мутахассислар ф икрига кура (К. П. Беккер, С. Совок, 
1981; М. К ритчли, 1974 ва х.к.) алалияда н уткн ин г марказий бузили­
шлари вербал акустик агнозия ва вербал мотор апраксия кури н иш - 
ларида булади.
А лалиянинг турли огирлик даражалари ажратилади: оддий нуткий 
бесунакайликдан, сузлаш ув нуткидан фойдаланиш га бутунлай ко- 
билиятсизликкача.
Адабиётларда алали я муаммоси ю засидан берилган маълумотлар 
куп киррали ва карама-карш идир. Нутк мураккаб ф ункционал тизим 
сифатида д и н ам и к локал и зац и яга эга ва бош м ия тузи л и ш и н и н г 
турли сохаларини нуткий ф аолиятга жалб этади. А лалик болалар 
учун экспрессив н уткн и н г суст ривож ланиш игина эмас, балки ун ин г 
ри вож ланиш ини патологик кечиш и хам хосдир.
202



Download 1.35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling