A. N. Sam adov I f. n., dotsent

7.4. B ozorlardagi raqobat tahlili va innovatsiyalarni 
bozorda joylashtirish
B ozorda m uvaffaqiyatga erishish uchun innovatsiyalar raqo- 
batbardoshligini ta ’m inlash zarur b o ‘lib, bu haqida, odatda, yangi 
g ‘oyalar izlash bosqichidayoq o ‘ylab chiqiladi. R aqobatbardosh to ­
var raqobatchilarning tovarlari yoki ushbu kom paniya tovarlarining 
bundan oldingi variantlariga nisbatan xaridor (potensial iste’m olchi) 
so ‘rovlarini yuqoriroq darajada qondirishi, ularning xohish-istakla- 
riga k o ‘proq jav o b berishi lozim. X aridorlar so‘rovlarining qoniq- 
tirilganlik darajasi raqobatbardoshlik om illariga b o g iiq b o ia d i, xu- 
susan:
- tovarning texnik darajasi va sifatini tavsiflaydigan texnik om il- 
larga;
- texnik-iqtisodiy om illarga (ishonchlilik, energiya sig ‘im i, o ‘r- 
natish qulayligi);
- tashkiliy-tijorat om illariga (narx, o'rnatish m uddati, to ‘lov 
sh a rtla ri);
- ishlab chiqaruvchining ishbilarm onlik nufuzi va ham korlarning 
o ‘zaro m unosabatlar xarakteriga.
T a ’kidlash jo izki, m oslashuvchan ishlab chiqarish sharoitlarida 
iste’m olchilarga prgoressiv va funksional model tak lif eta oladigan 
kom paniya vaqtinchalik raqobatli ustunlikka ega b o 'lad i. M a ’lum 
vaqt o ‘tgach, u y o 'q oladi, chunki boshqa kom paniyalar ham yangi- 
liklarni jo riy qiladi. Shunday qilib, raqobatli ustunlik innovatsiyalar­
ni tez jo riy qilish qobiliyati sanaladi.
Firm aning bozordagi xulq-atvorini tahlil qilish, tovarlar va xiz­
m atlar m arketingi strategik vazifalarini q o ‘yish, m arketing rejasini
111

---

ishlab chiqish uchun bozorning raqobat xaritalari tuziladi. R aqobat 
xaritasi bozordagi kuchlar nisbatini to ‘g ‘ri aniqlash, firm aning har 
bir m atritsa yacheykasidagi holati b o ‘yicha m arketing vazifalarini 
aniqlash, mavjud va istiqboldagi raqobatchilam i aniqlash, raqobat 
strategiyasini tanlash b o ‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish im konini 
beradi.
K elajakdagi raqobatli vaziyatni bashorat qilish raqobat m uhi­
ti yaqin kelajakda o ‘zgarmas om illar to ‘plam i bilan shakllantirili- 
shi shartida am alga oshiriladi. Bashorat qilish bozor tendensiyalari 
va k o ‘rsatkichlarini (bozor dinamikasi, bozor ulushlari dinam ikasi, 
raqobat qizg'inligi, bozor m onopollashuvi, raqobat guruhlari o'zga- 
rishi, raqobatchilarning bozor raqobat xaritasidagi harakati) ekstra- 
polatsiya qilish usuliga asoslanadi.