A. Qodiriy nomidagi Jizzax Davlat pedagogika instituti

XULOSASI
Мустақилликning dastlabki kunlaridan boshlab Respublikamizda ta’lim sohasini rivojlantirishga hukumatimiz tomonidan alohida ahamiyat berib kelinmoqda. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev barcha ma’ruza va chiqishlarida O’zbekiston taraqqiyotini belgilab beruvchi asosiy faktor yoshlarning intelektual salohiyati ekanligini ko’p ta’kidlaydi.
Dunyo davlatlarining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot tajribasidan yaxshi ma’lumki, har qanday mamlakatning iqtisodiyoti uni rivojlantirishning ob’ketiv qonuniyatlari, mavjud iqtisodiy salohiyat va imkoniyatlar, shu mamlakatda yashayotgan xalqning o’ziga xos turmush tarzi, tafakkuri, milliy qadriyat va an’analari to’la hisobga olingan.
Xalq tafakkurini milliy mafkura bilan boyitish ajdodlarimiz tarixini o’rganish orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab tarix ilmini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratildi.
Ҳозирги даврга келиб тоталитар тузум, унинг қурбонлари, иллатлари, ёвузликлари натижасида бутун бир халқларнинг сургун, яъни депортация қилиниши ҳақидаги мавзулар тарихнинг долзарб муаммоларидан бири ҳисобланмоқда. Ваҳоланки, депортация-сургун қилинган халқларнинг тақдири, ҳаёти, тарихи ҳам ўлка ва жаҳон тарихида маълум из қолдирганлиги ҳақиқат. Оммавий депортация жараёнини бошидан кечирган халқларнинг умумий тарихида бу давр ўзига хос маънога эга, унинг маълум таъсирлари бугунги кундаги муайян сиёсий низоларни ҳам озиқлантирмоқда.
Ўтган асрнинг 30-40 йилларидаги мажбурий кўчирилишга 3011108 та турли миллат вакиллари маҳкум этилиб, улар орасида бутун бир халқлар: ингушлар, чеченлар, немислар, қалмиқлар, болқорлар ва бошқалар бор эди. Улардан 215 242 киши кўчирилиш жойларига мустақил равишда, яъни махсус эшелонларсиз етиб келганлар. Умумий ҳисобда кўчирилганлар сони 3 266 340 кишини ташкил этган.
Халқларнинг мажбурий депортация қилиниши мавзусида изланишлар олиб борган тарихчилар эса “олий даражали” танқид остида олинган. Шундай олимлардан бири А.М.Некрич биринчилардан бўлиб, 40-йилларда СССР халқларининг депортацияси мавзусида изланиш олиб бориб, “1941 йил 22 июнь” номли китобини нашр (1965 йилда) этгани учун партия сафидан ўчирилади, сўнгра мамлакатдан бадарға қилинади. У 1976 йилдан Гарвард университети қошидаги Рус Марказида ишлайди. У ўзининг 1978 йил АҚШ да нашр этган “Жазоланган халқлар” китобида биринчи бўлиб собиқ совет тарихшунослигида Кавказ халқларининг депортация қилиниши ҳақидаги фожеали мавзуни ёритган эди.
XX асрнинг 80-йилларига келиб, депортация қилинган халқлар муаммоси бўйича кўплаб олимлар шуғуллана бошладилар. Н.Ф.Бугайнинг “История СССР” журналида чоп этилган мақоласи 80-90 йилларда бу муаммо бўйича нашр қилинган биринчи мақола ҳисобланади.
Шуни ҳам таъкидлаб ўтиш жоизки, шу вақтга қадар халқларининг депортация-сургун қилиниши мавзусига бағишланган илмий ишларда асосий эътибор халқларнинг кўчирилиш сабаблари, сургун жараёнларига қаратилган эди. Аммо халқларнинг кўчирилган жойлардаги, яъни Марказий Осиё республикаларидаги тақдири, ижтимоий ҳаёти, уларга бўлган муносабатлар жуда ҳам кам ўрганилган.
Bitiruvchi Сулаймонов Искандар tomonidan tayyorlangan ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish, uch bob, to’rtta paragraf, xulosa ва foydalanilgan adabiyotlar ҳамда ilova qismlaridan iborat. I-боб Советларнинг аҳолини кўчириш сиёсати, унинг мақсад ва моҳиятига бағишланиб, биринчи параграфда совет давлатининг депортация сиёсати: сабаб, мақсад ва вазифалари ёритилган. Иккинчи параграфда 1930-1950 йилларда совет ҳукуматининг сиёсатида депортация масаласи кўрсатиб берилган. II-боб Ўзбекистонга депортация қилинган халқлар ва уларнинг турмуш шароитига бағишланган бўлиб, бобнинг биринчи параграфда Ўзбекистонга депортация қилинган этник гуруҳлар ва уларнинг миллий таркиби илмий ёритиб берилган. Бобнинг иккинчи параграфи Жиззах ва Сирдарё вилояти ҳудудларига депортация қилинган халқлар ва уларнинг турмуш аҳволига бағишланган бўлиб, унда ҳудудга кўчирилиб келтирилган халқларнинг тарихи ёритиб берилган. III-bobда бўлажак тарих фани ўқитувчиларининг мавзуни ўқитиш жараёнида самарадорликка эришиш учун керакли бўлган, ўқитувчи шахсий фазилатига хос бўлган асосий масала, яъни, o’qituvchi nutq madaniyati va unga qo’yiladigan talablar педагогик жиҳатдан асослаб ёритиб берилган.
Битирувчи курс талабаси Сулаймонов Искандар томонидан ёзилган ушбу битирув малакавий иши илмий жиҳатдан тўғри ёритилган. Мавзу ўрганилиш жиҳатидан катта ҳажмга эга бўлганлиги учун Жиззах ва Сирдарё вилоятлари ҳудудига депортация қилинган халқлардан асосан поляклар, месхети турклар, қисман немислар тарихи билан чегараланган. Бошқа халқлар ҳақида ҳам маълумотлар келтирилганда битирув малакавий иши янада илмий жиҳатдан мазмунли бўлар эди. Lekin bu kamchiliklar ishning mazmun-mohiyatiga ta’sir ko’rsatmaydi.
Bitiruvshi o’z oldiga qo’ygan maqsadni bajara olgan. Bitiruv malakaviy ishi talab darajasida yozilgan deb hisoblab, uni himoyaga tavsiya etaman.


Ilmiy rahbar: Z. Xolboyev. Tarix o’qitish metodikasi
kafedrasi katta o’qituvchisi.