A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika universiteti

7.2. Umumta’lim maktablari pedagog xodimlarini boshqarishning strategik jihatdan mazmun-mohiyati
Umumta’lim maktablari faoliyatini boshqarish va uning xodimlarini boshqarishning ma’nosida birmuncha farqlar seziladi, xususan, umumta’lim maktablari boshqariladigan jarayon, aniqroq aytganda boshqaruv obyektidir. O‘z navbatida uning faoliyat doirasi ila uni harakatga keltiruvchi pedagog va texnik xodimlarni umumta’lim maktabi raxbariyati yetakchiligida yo‘naltiruvchi kuch bu boshqaruv subyektidir. Mazkur boshqariladigan obyekt va boshqaradigan subyekt sa’y-harakatlarining pirovardi umumta’lim maktabining o‘z oldiga qo‘ygan strategik maqsadlariga erishishni ta’minlash bilan izohlanadi.
Odatda, har qanday boshqaruv ishining mazmun-mohiyati, faoliyat yurituvchi subyekning asosiy maqsad sari muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi va rivojlanishini ta’minlashdan iborat bo‘ladi. Buning yakunida albatta o‘z-o‘zidan ravshanki, ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish tashkiloti va korxonalari uchun samaradorlik me’zoni hisoblangan foyda olish birlamchi ko‘zlangan maqsad bo‘ladi.
Mazkur, ya’ni har qanday faoliyat yurituvchi subyekning asosiy maqsad sari muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi va rivojlanishini ta’minlashdan iborat bo‘lgan jarayonda aynan umumta’lim maktablari misolida ham ularning pedagog va texnik xodimlarini samarali boshqarish bilangina amalga oshiriladi. Ushbu talqin esa o‘z-o‘zidan mehnat samaradorligi va xodimlarni boshqarish yo‘nalishlarining o‘zaro uyg‘unlashuvi asosida umumta’lim maktabining asosiy maqsadini ro‘yobga chiqarish omillari orasida xodimlarning hech narsa bilan qiyoslab bo‘lmaydigan darajadagi alohida o‘rni va roli borligini isbotlab beradi¹³.
Jahon menejmenti rivojlanishida inson omilini brogan sari kamaytirish evaziga texnokratik yondashuvning avzalliklaridan ustun darajada foydalanish urf bo‘lib boraveradi. ustun bo‘lib, shaxsni mashinaning qo‘shimchasi sifatida ifodalaydi. Texnokratik yondashuvning mohiyati bo‘yicha, faoliyat yuritishning asosiy omili sifatida avvalo, taxnika va ular negizidagi texnologiyalar xizmat qilib, faoliyat yurituvchi subyektlarning faoliyati jarayonida esa xodimlarning roli faqat ularga xizmat ko‘rsatish bilan kamayib boraveradi. Bu holatlarda agar taxnika va ular negizidagi texnologiyalar xodim ishtirokisiz yoki uning kam darajadagi ishtiroki bilan faoliyatga xizmat qilsa, unda xodimlar mehnatidan ikkinchi yutuqli boshqaruv yo‘nalishiga o‘tish kerak degan faraziy talqin yuzaga keladi. Ammo, ko‘plab yetuk xorijiy olimlar tomonidan yaratilgan sharhlarda xodimlarni boshqarish va inson resurslarini boshqarishning har qanday texnologik jarayonlarda o‘rni va roli beqiyos darajada ekanligi qayd etiladi. Mualliflarning umumta’lim maktablari pedagog va texnik xodimlarini boshqarish yuzasidan o‘tkazgan ilmiy-tadqiqot natijalariga ko‘ra, aynan pedagog va texnik xodimlar umumta’lim maktabining asosiy hech narsa bilan almashtirib bo‘lmaydaigan ne’mati hisoblanadi. O‘z navbatida pedagog va texnik xodimlar faoliyatining samarasi esa raxbariyatning undan unumli foydalana olish darajasiga, shuningdek, umumta’lim maktabining strategik maqsadlariga safarbar etish jarayoniga bog‘liq bo‘ladi. Bu kabi bir-biridan tavofut jihatiga ega bo‘lgan talqinlarni rivojlangan mamlakatlar boshqaruv tajribasiga ko‘ra, ikkita taniqli boshqaruv modellari orqali tasniflash tavsiya etiladi, ya’ni ular:

• 
  o‘tgan asrning 60-80 yillarida rivojlanish jihatidan jahon mamlakatlari kesimida eng yuqori nuqtani egallagan AQSh modeli bo‘yicha eng ilg‘or texnologiyani boshqarishda ham ustuvorlik avvalo, kompaniyaning xodimlariga, ya’ni ularning ishtirokiga berildi;
  
• 
  o‘tgan asrning so‘nggi vaqtlarida rivojlanish jihatidan jahon mamlakatlari kesimida eng yuqori nuqtani egallagan AQSh modeliga ustunlik qilgan, ya’ni boshqaruv raqobatida jiddiy ravishda g‘olib bo‘lgan Yapon modeli bo‘ldi. O‘z navbatidaYapon modeli xodimga g‘amxo‘rlik qilish va faoliyat yurituvchi subyektning barcha xodimlarini o‘z oldida turgan muammolarini hal qilish jarayoniga yuqori darajada jalb qilish istagiga asoslandi.
  

Yuqorida zikr etilgan eng rivojlanga mamlakatlar sanalgan AQSh va kunchiqar mamlakati bo‘lgan Yaponiya modellari ham o‘zimizga xos boshqaruv mentalitetiga ko‘ra, yaxlit holida tadbiq etishga munosib emas. Chunki, mazkur modellar ko‘plab jihati bilan bir-biriga o‘xshash, qaysidir jihati bilan bir-biridan o‘zlashtirilgandek bo‘lib tuyuladi. Mazkur ko‘rinishdagi talqinlar nazariyotchi V.Ouchi nazariyasida aniq ravshan ochib berilgan. Bu nazariya “Z nazariyasi” deb nomlanadi.
Umumta’lim maktablarining ta’lim sigatini ta’minlash borasida pedagog va texnik xodimlarini boshqarish strategiyasini ishlab chiqishga kirishishdan dastlab, butun ta’lim muassasasining asosiy aloqa va munosabatlar strategiyasini, xususan, OTM ga qamrovni oshirishni rivojlantirish strategiyasini o‘rganib chiqish lozim bo‘ladi, buning boisi shundaki, umumta’lim maktablarining pedagog va texnik xodimlarni boshqarish jarayoni OTM ga qamrovni oshirish strategiyasini royobga chiqarishni o‘z ichiga olgan bir butunlikdagi majmuaviy aloqa va munosabatlarga asoslangan boshqaruv jarayonlari uchun mo‘ljallangan. Avvalo, umumta’lim maktablarining pedagog va texnik xodimlari OTM ga qamrovni oshirish strategiyalarini o‘rganib chiqib, ularni amalga oshirishdagi o‘zlarining o‘rni va rolini aniqlashlari kerak bo‘ladi. OTM ga qamrovni oshirishdek keng qamrovli aloqa va munosabatlarni, ya’ni korporativ munosabatlarga asoslangan strategik jarayonning muammolar tuguni ko‘plab umumiy bo‘lgan omillarga, shuningdek, umumta’lim maktabining o‘ziga xos ko‘plab omillariga ham bog‘liqdir. Keling, mazkur omillarning ba’zi ahamiayatga moliklarini ko‘rib chiqaylik.
1. Umumta’lim maktabining pedagog va texnik xodimlarga bo‘lgan ehtiyojlarni aniqlashtirish va ular uchun strategik ahamiyatga ega bo‘lgan yo‘l xaritalarini ishlab chiqish. Bu kabi jarayonlarda strategik ahamiyat kasb etuvchi vazifalarni kundalik vazifalardan, ya’ni taktik vazifalardan ajratish biroz mushkul. Mazkur yuritilayotgan fikrning mazmun-mohiyati shundaki, har qanday faoliyat yurituvchi subyekt xo‘jalik yuritishini xodimlarga bo‘lgan zaruratni aniqlashdan, sho‘ngra ularni tanlashdan boshlaydi. Albatta, bu ko‘rinishdagi o‘rnatilgan urf umumta’lim maktablarida pedagog va texnik xodimlarni boshqarish jarayonining debochasi hisoblanib, ko‘plab jihatlari bilan kundalik vazifalar qatoriga kiradi, ya’ni taktik ko‘rinishni o‘zida kasb etadi. Odatda, avvalo, rivojlanishning boshlang‘ich nuqtasi hisoblangan pedagog va texnik xodimlarga bo‘lgan ehtiyojni aniqlash va tanlash vazifasini hal qilish uchun “tenglik” usulini amaliyotga tadbiq etish tavsiya etiladi. O‘z navbatida mazkur usul esa umumta’lim maktabining shtat jadvalidagi har bir holatga mos keladigan uchta ustundan iborat jadvalni tuzishni o‘z ichiga oladi.
Umumta’lim maktablarining shtat jadvalini batafsil tahlil qilib o‘rganib chiqilsa, unda ketma-ket tarzda lavozim ko‘rinishida xodimlar ro‘yxati keltirilgan, shuningdek, ta’minlangan shtat o‘rinlari esa tegishlicha bandlik raqami bilan belgilab qo‘yilgan bo‘ladi (masalan,“xo‘jalik mudiri”). Shtat jadvali ta’munlanmagan o‘rinlar esa hech qanday belgi qo‘yilmagan holatda bo‘sh turadi. Umumta’lim maktablarining shtat jadvalining ta’minlanganlik holatini tahlil qilishga mo‘ljallangan ushbu ikki ko‘rsarkich ma’lumotlari, ularni o‘zaro qiyoslash yo‘li bilan shtat jadvalining ta’minlanlanganlik yoki bo‘sh ish o‘rinlari mavjudligi va o‘z navbatida, mazkur bo‘sh ish o‘rinlariga tanlov asosida pedagog yoki texnik xodimlarni jalb qilish haqida ma’lumotga ega bo‘lish shaklida yuritiladi. Umumta’lim maktablarining shtat jadvalini tahlil qilishning navbatdagi yo‘nalishi bu ta’lim muassasasini strategik rivojlantirish nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi, ya’ni asosiy pedagog va texnik xodimlardan tashqari qo‘shimcha diversifikatsion faoliyat uchun talab qilinadigan ehtiyojiy ish o‘rinlari aniqlanadi. Mazkur jarayonda avvalo, tanlangan strategiyaning mazmun mohiyatidan kelib chiqqan holda, strategik dastur bo‘yicha zaruriy mutaxassislar ro‘yxati shakllantiriladi, so‘ngra esa mavjud shtat jadvalidagi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar, undagi qisqartirish yoki qo‘shimchalar, tanlangan rivojlanish strategiyasini ro‘yobga chiqarish ketma-ketligi bilan birga, strategik dasturga asosan zaruriy mehnat va ishlab chiqarish vositalarini olib kirish mezxanizmlari, yo‘l va yo‘nalishlari kabi omillar ham inobatga olinadi.
Ikkinchidan,umumta’lim maktablarining pedagog, texnik va eng asosiysi qo‘shimcha tarzda tashkil qilinadigan diversifikatsion faoliyatiga zaruriy mutaxassis xodimlarini tanlov asosida qabul qilish yo‘nalish mexanizmlarini ishlab chiqish. Maktab raxbariyati asosiy faoliyatdan tashqari diversifikatsion faoliyatga mutaxassis xodimlarni strategik nuqtai nazardan tanlab olgandan so‘ng, maktab direktori va o‘rinbosarlar keyingi bosqichga o‘tishlari, ya’ni tanlangan mutaxassislarni iqtidori, malaka va ko‘nikmasiga ko‘ra ish bo‘yicha taqsimlashlari mumkin bo‘ladi. Mazkur holat, e’tibor beradigan bo‘lsak, umumta’lim maktabining strategilk rivojlanish bo‘yicha dastlabki ish jarayonining debochasi bo‘lishi bilan birga keying rivojlanish istiqboli uchun ham poydevor ham asos bo‘lib xizmat qiladi.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, umumta’lim maktablarining Oliy ta’lim muassasalari bilan o‘zaro manfaatli hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘yishi, o‘z o‘rnida OTM larning professor-o‘qituvchilar tarkibidan dars o‘tish jarayonlarida foydalanishlari yoki ochiq eshiklar kunini birgalikda muntazam tashkil qilib turishlari va shu asosida o‘quvchilarni OTM ga yo‘naltirish yuzasidan tizimli ishlarni shakllantirish, shuning bilan birgalikda, maktab o‘quvchilari safidan kasb maktablarida o‘qishini davom ettiruvchilar bo‘yicha esa o‘rta- maxsus professional ta’lim muassasalari bilan integratsion aloqalar va munosabatlarni shakllantirish har qanday strategik rivojlanishning asosiy boshlang‘ich usuli bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu yo‘nalishning samaradorligi bir qator sabablar bilan izohlanadi.

1. 
   umumta’lim maktablarining pedagog, texnik va eng asosiysi qo‘shimcha tarzda tashkil qilinadigan diversifikatsion faoliyatiga jalb qilingan zaruriy mutaxassis xodimlarini boshqarish xizmati umumta’lim maktabining faoliyat davomiyligini muayyan o‘zlashtirilmagan ilg‘or texnologiyalar bilan bog‘lash va asosiy ta’lim faoliyatida yangi pedagogik texnologiyalardan, shu jumladan, strategik rivojlanish faoliyatida esa ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish texnologiyalaridan foydalanishlari, albatta, o‘z o‘rnida mavjud pedagog va texnik xodimlarning zamonaviy dunyoqarashining shakllanishiga ham sabab bo‘ladi. Keyinchalik, ushbu jarayonlarni sinxronlashtirish (bir-biriga bog‘liq holda ishlashini ta’nminlash va moslash) kerak bo‘ladi.
   

b) kelajakda o‘rta- maxsus professional ta’lim muassasalari uchun ma’lum bir umumta’lim maktabining bitiruvchilaridan ba’zilarini imtiyozli asosda qabul qilishlarini rejalashtirgan holda, ularning texnik va texnologik mahoratini va axloqiy-psixologik fazilatlarini o‘quv jarayoni, shuningdek, ustaxona sharoitidagi faoliyati bilan bog‘lash imkoniyati yuzaga keladi.
v) umumta’lim maktabi o‘zining pedagog, texnik va eng asosiysi qo‘shimcha tarzda tashkil qilinadigan diversifikatsion faoliyatiga jalb qilingan zaruriy mutaxassis xodimlarini tegishli tarzda strategik yo‘nalish bo‘yicha malaka oshirishga yuborishi mumkin, vaholanki, mazkur sa’y-harakatlar albatta umumta’lim maktabini rivojlanish jarayonining keng ko‘lamli amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarining asosi bo‘lib xazmat qiladi.
Finlandiya misolida mazkur tanlov jarayonini misol qilib oladigan bo‘lsak, unda aksariyat ishlab chiqarish subyektlari ta’lim muassasalari bilan uzoq muddatli hamkorlik bo‘yicha shartnomalar tuzishni amaliyotlariga keng tadbiq etadi, hattoki, ularning strategik rivojlanish dasturining amalga oshirilish jarayonini qisman moliyaviy jihatdan qo‘llab-quvvatlaydilar, chunki rivojlanish kaliti ta’limda ekanligini o‘z strategik rivojlanish shiori sifatida qabul qiladi va o‘z navbatida bu hamkorlikdan ma’lum bir darajada naf kelishini oldindan bashorat qilishadi.
Amaliyotda umumta’lim maktablarining pedagog, texnik va eng asosiysi qo‘shimcha tarzda tashkil qilinadigan diversifikatsion faoliyatida xizmatda bo‘lgan mutaxassis xodimlarini jalb qilish jarayonini, tanlov asosida yoki ularni subpudrat, franchayzing kabi ko‘proq taktik xarakterga ega bo‘lgan yana bir qancha bu boradagi o‘zini oqlagan mashhur usullar vositasida amalga oshirish mumkinki, xolbuki, ular yuqorida keltirilgan xodimlarni faoliyatga jalb qilish usullarining davomchisi bo‘lib xizmat qiladi yoki ularni to‘ldiradi.
Umumta’lim maktablarining asosiy yoki qo‘shimcha diversifikatsion faoliyatiga pedagog va texnik xodimlarni yoki mutaxassislarni qabul qilish, odatda har doim muntazam bajarib kelinayotgan jarayon bo‘lganligi bois taktik qaror sifatida qabul qilinadi. Ammo, asosiy yoki qo‘shimcha diversifikatsion faoliyat bo‘yicha nomzodlarning,ayniqsa,strategik rivojlanish yo‘nalishi bo‘yicha tanlanayotgan nomzodlarning malaka va ko‘nikmalarini, shuningdek, ularning shaxsiy fazilatlarini baholash tartibini yaratish, pirovardida, ularni faoliyat bo‘yicha yo‘naltirish yuzasidan ma’qul ko‘rish mexanizmini shakllantirish albatta strategik xususiyatni o‘zida kasb etadi.
Umumta’lim maktablarining asosiy yoki qo‘shimcha diversifikatsion faoliyatiga pedagog va texnik xodimlarni yoki mutaxassislarni qabul qilishning rasmiy tartibi odatda, quyidagicha amalga oshiriladi:
a) Umumta’lim maktablarining asosiy faoliyati bo‘yicha pedagog va texnik xodimlarini qabul odatdagiday ma’lum usul asosida amalga oshiriladi. Ammo, strategik rivojlanish jarayoniga qaratilgan diversifikatsion faoliyat bo‘yicha tanlanayotgan nomzod bilan dastavval, loyiha rahbari bo‘lgan o‘quv ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari boshchiligidagi hay’at a’zolari tomonidan kirish suhbati tashkil qilinadi. Mazkur suhbatdan ko‘zlangan asosiy maqsad, tanlanayotgan nomzodning umumta’lim maktabining strategik rivojlanish jarayoniga qaratilgan diversifikatsion faoliyati bo‘yicha nimaga qodir ekanligini aniqlashdan iboratdir;
b) Nomzod to‘g‘risidagi ma’lumotlarni shaxsiy ma’lumotlarni, taqdim etilgan hujjatlarni (diplomlar, sertifikatlar va boshqalar) tahlil qilish, u haqida oldingi ish joylarida so‘rovlar qilish orqali o‘rganish va tekshirish;
v) Nomzodning potentsial boshqaruvchi - u ishlaydigan diversifikatsion soha, ustaxona yoki xizmat mas’uli bilan suhbati. Ushbu bosqichda nomzodning talablarga muvofiqligini aniqlash maqsadida test sinovlari, amaliy topshiriqlar va boshqa testlar o‘tkazilishi mumkin.
g) Nomzodning direktor bilan suhbati va ushbu nomzodning talablarga muvofiqligi va shuning uchun uni umumta’lim maktabiga ishga qabul qilish imkoniyati to‘g‘risida qaror qabul qilish;
d) Nomzodni maktab direktoriga yoki xodimlarni bevosita strategik rivojlanish jarayoniga qaratilgan diversifikatsion faoliyat bo‘yicha ishga olish to‘g‘risida qaror qabul qilish huquqiga ega bo‘lgan loyiha rahbari sanalgan o‘quv ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosariga taqdim etish.
Umumta’lim maktablarining shtat jadvalining tahlili bo‘yicha agar nomzod tanlov shartlariga munosib deb topilsa, hay’at a’zolariga uning qo‘yayotgan shartlari ma’qul bo‘lgan bo‘lsa, keyingi bosqichda tanlangan nomzod bilan faqatgina mehnat munosabatlarini, ya’ni mehnat shartnomasini qonuniy ravishda rasmiylashtirish qoladi xolos. Mazkur mehnat qonunchiligiga, shuningdek, mehnat munosabatlariga tegishli bo‘lgan jarayonlar, ma’qul topilgan xodim bilan mehnat shartnomasini tuzish va shtat jadvalidagi tegishli vakant o‘ringa xodimni tayinlash to‘g‘risida maktab direktorining buyrug‘ini chiqarish bilan o‘z yakunini topadi.
Uchinchidan, umumta’lim maktablarining tanlov asosida yangi qabul qilingan xodimni o‘z bag‘irlariga olish va ko‘niktirish jarayonlarini shakllantirish. Inson ruhiyatidan shu narsa ayonki, insonning bir muhitdan ikkinchi bir muhitga ko‘nikish holatlari ma’lum bir vaqtni talab qiladi. Oddiy qilib talqin qilinganda uning mazkur holatini “vaqt davolaydi”. Chunki, har qanday, hatto eng tajribali, malakali shaxs ham, yangi muhitda, yangi tashkilotda, o‘zida noqulaylik davrini, ko‘nikish davrini boshidan kechiradi.
Umumta’lim maktablarining tanlov asosida yangi qabul qilingan xodimini o‘z bag‘irlariga olish negizidagi bir muhitdan ikkinchi bir muhitga ko‘niktirish holatlarini quyidagi turlarga ajratish asosida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:

• 
  yangi qabul qilingan xodimini tashkiliy jihatdan ko‘niktirish - yangi mehnat o‘rniga va umumta’lim maktabining mehnat sharoitlariga, uning ichki-tartib qoidalariga, odob-axloq kodeksiga, urf-odatlariga va boshqalarga ko‘niktirish;
  
• 
  yangi qabul qilingan xodimini kasbiy jihatdan ko‘niktirish – umumta’lim maktablarining strategik rivojlanish yo‘nalishidagi diversifikatsion faoliyatini yangi makonda yangicha tarzda endigina o‘zlashtirayotgan va bu faoliyat bo‘yicha hali amaliy ko‘nikmani egallamagan innovator mutaxassislar uchun eng birlamchi faoliyat turi sanaladi. Mazkur holat shoshma-shosharlikni tan olmaydi, chunki diversifikatsion faoliyat o‘z-o‘zini moliyalashtirish uchun tashkil etilgan bo‘lib, o‘z navbatida sifatlilikni talab qiladi, shuning uchun ham yangi xodimlarni unga ko‘niktirish birmuncha vaqtni talab qiladi;
  
• 
  yangi qabul qilingan xodimini ijtimoiy-psixologik jihatdan ko‘niktirish - umumta’lim maktabining faoliyat muhitiga, ruhiy iqlimiga, an’analari kabilarga ko‘nikishi, shu asosida mas’uliyat ila qabul qilib olgan yangi qiyofasini shakllantirishi hamda umumta’lim maktabining butun jamoasi bilan munosabatlarini, shuningdek, boshqaruv tuzilmasi bo‘yicha iyerarxik ko‘nikmasini shakllantirish;
  
• 
  umumta’lim maktablarining yangi diversifikatsion faoliyat bo‘yicha qabul qilingan xodimning sog‘lig‘iga, uning odatlariga, xobbilariga va boshqa bir qator omillarga qaratilgan psixofiziologik jihatlar. Bu xodimning umumta’lim maktabidagi faoliyatining dastlabki kunlarida eng dolzarb hisoblanadi.Chunki, xodimdan umumta’lim maktabining yangi diversifikatsion sohasi bo‘yicha yangi innovatsion tarzdagi mutlaqo yangi bo‘lgan vazifalarni sidqidildan bajarishda biroz e’tiborliroq bo‘lishni talab qiladi.
  

Umumta’lim maktabi yangi qabul qilinganlarning ish jarayoniga imkon qadar tezroq kirishidan manfaatdor bo‘lganligi sababli, xodimlarni strategik boshqarish bosqichlaridan biri ularga noqulaylikni yengishga yordam beradigan mexanizmni shakllantirishdir. Qarorlarni qabul qilish va keyinchalik yangi ishga qabul qilingan ishchilar uchun moslashish mexanizmini to‘g‘ridan-to‘g‘ri shakllantirish strategik jihatlarga bog‘liq bo‘lishi mumkin, shu bilan birga, ma’lum bir xodimni sinov muddatisiz barvaqt “ishga qabul qilish” bo‘yicha faoliyatning o‘zi taktik tartib hisoblanadi.
Umumta’lim maktabi yangi qabul qilinganlarning ish jarayoniga tashkiliy jihatdan ko‘nikishi – umumta’lim maktablarining strategik jihatdan mutlaqo innovatsion tarzdagi faoliyat sohasiga yangi qabul qilingan mutaxassislar bilan unda amaliy ko‘nikmani shakllantirish maqsadida maxsus mashg‘ulotlar o‘tkazish, shuningdek, mazkur soha bo‘yicha oldindan faoliyat yuritib kelayotgan xo‘jalik subyektlarining tajriba maydonlarida xodimning ko‘nikmasi yuzasidan malaka oshirishi bo‘yicha strategik yo‘l xaritalari ishlab chiqiladi.
Umumta’lim maktablarining strategik jihatdan mutlaqo innovatsion tarzdagi faoliyat sohasini o‘zlashtirishga doir maxsus mashg‘ulotlar o‘tkazilishi albatta ko‘rinib turibdiki, bir tomondan o‘z samarasini beradi, ammo ikkinchi tomondan mashg‘ulotlarning sifatli, metodik jihatdan mustahkam tarzda olib borilishi o‘z navbatida, yetakchi OTM lardan malakali professor-o‘qituvchilarni yoki innovatsion jihatdan qurollangan, xorijda malaka oshirib qaytgan mutaxassislarni jalb qilish zarurati bilan bog‘liq bo‘ladi. Boshqa tarafdan esa eng asosiysi bu mashg‘ulotlarni sifatli, metodik jihatdan mustahkam tarzda olib borgan OTM lardan jalb qilingan malakali professor-o‘qituvchilarning yoki innovatsion jihatdan qurollangan, xorijda malaka oshirib qaytgan mutaxassislarning mehnatlariga xaq to‘lash jarayonlari bilan bog‘liq.
Umumta’lim maktablarining strategik jihatdan mutlaqo innovatsion tarzdagi faoliyat sohasini o‘zlashtirishga doir maxsus mashg‘ulotlar yangi qabul qilingan xodimning mehnat o‘rnida olib borilishi har taraflama maqbul bo‘lsada, unchalik samara bermaydi. Buning asosiy boisi shundaki, strategik jihatdan mutlaqo innovatsion tarzdagi faoliyat sohasiga yangi qabul qilingan xodim, albatta qaysidir tajribali pedagog yoki texnik xodimga “ustoz-shogird” tizimi asosida berkitib qo‘yiladi. Mazkur jarayonda samarasizlikning oddiy belgisi bo‘lib,tajribali xodimdan samara olishi kerak bo‘lgan faoliyatdan uni ajratib qo‘yish sababli samaraning yo‘qotilishi tushuniladi.
Odatda, vaqti kelib xodimga mustaqillik beriladi, ammo “ustoz-shogird” tizimi asosida berkitib qo‘yilgan ustoz murabbiyning nazorati ostida ish olib borishi, albatta ma’lum muddatgacha mazkur tartibning saqlanib qolinishi maqsadga muvofiq sanaladi.
Umumta’lim maktablarining direktori va uning o‘rinbosarlari ishtirokida tantanali ruhda o‘tkazilgan tegishli chiqish so‘zlarini, tilaklarni bildirgan holda jamoa a’zoligiga qabul qilinishi kabi norasmiy tadbirlar ham yangi xodimning jamoaga ko‘nikishida muhim vositalardan biri bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
To‘rtinchidan, umumta’lim maktablarining diversifikatsiyaga asoslangan strategik rivojlanish jarayonini boshqarish va innovator mutaxassislar malakasini oshirish tizimini shakllantirish. Umumta’lim maktablarining diversifikatsiyaga asoslangan strategik rivojlanish jarayonining boshida va rivojlanish nuqtalarida yangi ishga qabul qilingan xodimlar “ustoz-shogird” tizimi asosida maxsus mashg‘ulotlaro‘tkazilishiga qaramay, yangi innovatsiyaga asoslangan soha bo‘lganligi bois, jalb qilingan xodimlarning malakasi fan-texnika talablaridan ortda qolayotgandek bo‘lib tuyuladi. O‘z nomi bilan “strategiya” muntazam takomillashib turiladigan, o‘ziga muntazam bezak berib turishni talab qiladigan kreativ ko‘rinishdagi faoliyatdir. Umumiy xodimlarni boshqarish jarayoni bilan bir paytda, faoliyatning nisbatan mustaqil yo‘nalishida, yangi qabul qilingan xodimlar rivojlanishini boshqarish jarayoni ham shakllanadi.
Umumta’lim maktablarining diversifikatsiyaga asoslangan strategik rivojlanish jarayoni bo‘yicha malaka oshirishning asosida albatta yangi qabul qilingan xodimlarning kasbiy tayyorgarligi yotadi. Ular malaka oshirishda bilimlarni egallash, malaka orttirish va ko‘nikma hosil qilish bilan bir paytda, egallagan yangi kasbiy bilim, malaka va ko‘nikmalarini bevosita o‘zi bajarayotgan diversifikatsion sohaga, uning mahsulotiga o‘tkazib beradi.
Umumta’lim maktablarining diversifikatsiyaga asoslangan strategik rivojlanish jarayoni bo‘yicha yangi qabul qilingan xodimning malaka oshirishda bilimlarni egallash, malaka orttirish va ko‘nikma hosil qilishlari uchun tashkil qilingan o‘qitish tadbiri qanday tarzda amalga oshirilishini, umumta’lim maktabining tajriba maydonida yoki undan tashqarida bo‘lgan mazkur soha bo‘yicha oldindan faoliyat yuritib kelayotgan xo‘jalik subyektlarining tajriba maydonlarida aniqlash birmuncha maqbul usul sanaladi.
Umumta’lim maktabining tajriba maydonida malaka oshirishga doir maxsus mashg‘ulotlar, o‘zi mustaqil ravishda, mustaqil o‘rganish asosida malaka ta’limini olish, strategik diversifikatsion soha bo‘yicha oldindan faoliyat yuritib kelayotgan xo‘jalik subyektlarining tajriba maydonlarida tajriba almashish va umumta’lim maktabi faoliyatidan ajralmagan ham, shuningdek, undan ajralgan holda ham malaka oshirishi, maxsus mashg‘ulotlar o‘tkazishi tarzida amalga oshirilishi mumkin. Xorijiy mamlakatlar tajribasi bo‘yicha, ko‘plab yirik kompaniyalarda malakali tyutorlar tarkibiga ega maxsus markazlar, yuqori sifatli o‘quv dasturlari, uslubiy ishlanmalar va boshqalar mavjud.Vaholanki, bu ko‘rinishdagi imkoniyatlar kompaniyalarda o‘z xodimlarining malakasini muntazam, kerakli darajada ushlab turish, shuningdek, ularning doimiy ravishda zamon bilan hamnafas bo‘lib yurish imkonini ta’minlab turadi.
Umumta’lim maktabidan tashqarida o‘qitish, undan tashqarida bo‘lgan mazkur soha bo‘yicha oldindan faoliyat yuritib kelayotgan xo‘jalik subyektlarining tajriba maydonlarida ko‘p hollarda asosiy faoliyatdan ajralgan holda malaka oshirishga oid mashg‘ulotini amalga oshirishni va xodimni o‘quv mashg‘ulotlarida qatnashish uchun maxsus ta’lim muassasalariga yuborishni anglatadi. Umumta’lim maktabining kelajak poydevori uchun malaka oshirishga doir ta’lim muassasalari bilan uzoq muddatli aloqalarni o‘rnatishga va ularning imkoniyatlaridan foydalanishga yo‘naltirilganligi ham uning uchun bu borada qo‘yilgan muhim qadamlardan biri bo‘lib hisoblanadi.
Umumta’lim maktablarini rivojlantirishning strategik yo‘nalishlari bo‘yicha xodimlar rivojlanishini strategik boshqarish aynan stratregik yo‘nalishlar bo‘yicha kadrlar tayyorlash jarayoni bilan chambarchas bog‘liq holda olib boriladi. Umumta’lim maktablarida odatda, diversifikatsion jihat bo‘yicha kadrlar tayyorlashning asosi kasbiy jihati bu yangi qabul qilingan xodimni alohida ta’lim diversifikatsiyasi doirasida va butun hayoti mobaynida yangi diversifikatsion vazifalarni bajarishga munosib bo‘lishi, shuningdek, umumta’lim maktabining shtat jadvalidagi strategik tusdagi yangi bo‘sh o‘rinni egallashga xodimni tayyorlash jarayoni, hamda yangi qabul qilingan xodimning bu mas’uliyatli innovatsiyaviy holatlarni idrok etishi hisoblanadi.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, maktab raxbariyati, shuningdek, tuman, viloyat, qo‘yingki, hududiy bo‘g‘in raxbarlari xodimning umumta’lim maktabidagi o‘z istiqbolini ko‘ra bilishi uchun, yangi qabul qilingan xodimga ta’sir qilish orqali,qozonishi mumkin bo‘lgan obro‘sini,umumta’lim maktabining strategik rivojlanish funktsiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun mehnat motivatsiyasini berish yo‘li bilan ro‘yobga chiqarishlari zarur bo‘ladi.
Beshinchidan, umumta’lim maktablarini rivojlantirishning strategik yo‘nalishlari bo‘yicha pedagog va texnik xodimlar samaradorligini baholash va ularning faoliyatini maqbullashtirish yuzasidan yo‘l xaritalarini tuzish. Umumta’lim maktablarini rivojlantirishning strategik yo‘nalishlari bo‘yicha pedagog va texnik xodimlarni strategik boshqarish samaradorligi, avvalo, umumta’lim maktabining strategik rivojlanish bo‘yicha o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga qanchalik tez yetishganligi va ushbu maqsadlarga yetishish jarayonida yuzaga keladigan diversifikatsion tusdagi strategik vazifalarni amalga oshirish bilan baholanadi. Albatta, o‘z navbatida mazkur jarayon umumta’lim maktablarini pedagog va texnik xodimlarining rivojlanishning strategik yo‘nalishlari bo‘yicha qanchalik to‘g‘ri tanlab olingani va tegishli shtat jadvalidagi bo‘sh o‘rinlarga tayinlangani hamda kelajakda o‘z vazifalarini qanchalik a’lo, sifatli qilib bajarishi bilan uzviy darajada uyg‘unlashgan bo‘ladi. Umumta’lim maktablari pedagog va texnik xodimlarining faoliyatini bu tarzda baholash muntazam ravishda xodimlarning o‘zlari tomonidan o‘z vazifalarini bajarish samaradorligini baholab borish imkonini beradigan tizimni yaratishni taqozo qiladi. Vaholanki, bu kabi yondashuvlar umumta’lim maktabining, mehnat salohiyatining, ya’ni har bir pedagog va texnik xodimining faoliyatining o‘ziga xos jihatlarini tavsiflovchi ko‘plab omillarni o‘z ichiga oladigan va talab qiladigan juda dolzarb, shuning bilan birgalikda juda murakkab vazifa hisoblanadi. Xodimlar mehnatini baholash ishini maqbullashtirish maqsadida har bir ta’lim muassasasi o‘zining elektron platformasi asosida o‘ziga xos bo‘lgan o‘z tizimini yaratishi kerak.
Albatta, bu borada mahalliy va xorijiy rivojlangan na’munali faoliyat yurituvchi subyektlarning ish tajribasini ommalashtirish, umumta’lim maktabining ba’zi ish yurituv jarayonining yengillashishiga zamin yaratadi.
Muayyan har bir pedagog va texnik xodimni baholash uning mehnat majburiyatlariga muvofiq umumta’lim maktabining umumiy muvaffaqiyatiga qo‘shgan shaxsiy hissasini baholashga asoslanadi. Bundan tashqari, har bir pedagog va texnik xodimning salohiyati baholanadi, ya’ni u umumta’lim maktabida nima qilgan va uning rivojlanishi uchun nima qila oladi. Mazkur turdagi baholashlarning pirovard natijasi pedagog va texnik xodimlarni sertifikatlash jarayoni bilan yakun topadi deyilsa ayni muddao bo‘ladi. Aslida, odatiy tusga ko‘ra, an’anaviy baholash uslubida umumta’lim maktabining pedagog va texnik xodimining salohiyatli hissasi, ham salohiyati, baholash nuqtai nazaridan ta’lim muassasasiga tegishli bo‘lgan yuqori raxbarlar tomonidan tizimli ravishda amalga oshirilib kelinadi. Albatta, umumta’lim maktabining rivojlanish strategiyasi bo‘yicha o‘z hissasini qo‘shgan, salohiyatini ishga slogan har bir pedagog va texnik xodimning pirovard natijalari baholanadi, uning natijalari ta’lim muassasasi radiosi yoki OAV orqali e’lon qilinadi. Umumta’lim maktabining har bir pedagog va texnik xodimni baholash jarayonini sertifikatlash ham davriy ravishda amalga oshirilib kelinadi, o‘z navbatida rasmiylashtiriladi va uning natijalari ma’lum har bir pedagog va texnik xodimga yetkaziladi, ommaga e’lon qilib boriladi.
Har bir pedagog va texnik xodimning umumta’lim maktabidagi butun faoliyati davomida yuqori darajadagi yuqori bo‘g‘in raxbarlar uning mehnat faoliyati motivatsiyasini oshirish uchun unga muntazam tizimli ta’sir ko‘rsatib borishi kerak bo‘ladi.