A. R. Bakiyev, S. N. Xashimova, I. A. Bakiyeva ishlab chiqarishni tashkil qilish va

Nazorat savollari
1. «Ishlab chiqarishni tashkil qilish va iqtisodiyot» fani nima
uchun o‘qitiladi?
2. «Ishlab chiqarishni tashkil qilish va iqtisodiyot» fanining
obyekti deganda nimalarni tushunasiz?

---

10
2-mavzu. KORXONA — ISHLAB CHIQARISHNING
ASOSIY BO‘G‘INI
2.1. Korxonada ishlab chiqarishni tashkil etish
Bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodiyoti jamiyatni
demokratiyalashtirish, iqtisodiyot salohiyatlarini mustah-
kamlash va mamlakatni rivojlangan davlatlar qatoriga
kiritishga yo‘naltirilgan, bozor munosabatlariga o‘tishning
mamlakatimiz uchun maxsus ishlab chiqilgan modeli asosida
rivojlanib bormoqda. Bu model O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti tomonidan ilgari surilgan iqtisodiyotni islohot
qilishning beshta muhim tamoyiliga asoslangan hamda
xo‘jalik faoliyati yurituvchi subyektlarning erkinligi, xususiy
mulkchilik va tadbirkorlikni himoya qiluvchi zaruriy qonun
hujjatlari bilan belgilab berilgan.
Iqtisodiyotning rivojlanishi uchun talab qilinuvchi ushbu
vazifalarning amalga oshirilishida korxonalarga roli katta.
Ular iqtisodiyotning asosiy ishlab chiqarish bo‘g‘ini bo‘lish
bilan birga mahsulot ishlab chiqarish, aholiga xizmat
ko‘rsatish tufayli iste’molchilarning talablarini ham
qondiradi.
O‘zbekiston Respublikasining 1991- yil 15- fevralda qa-
bul qilingan «Korxonalar to‘g‘risida» gi qonuniga asosan,
korxona — yuridik shaxs maqomiga ega, mustaqil ravishda
xo‘jalik faoliyati yurituvchi subyekt bo‘lib, o‘ziga tegishli
bo‘lgan mol-mulkidan foydalanish asosida iste’molchilar
(xaridorlar) talabini qondirish va daromad (foyda) olish

---

11
maqsadida mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqaradi va sotadi
yoki ayirboshlaydi.
2009- yil 1- yanvar holatiga ko‘ra, O‘zbekiston iqtiso-
diyotining turli tarmoq va sohalarida turli xil mulkchilik
shakliga ega bo‘lgan 468,8 mingta xo‘jalik faoliyati yurituvchi
subyekt mavjud bo‘lib, ulardan 398,5 mingdan ortig‘ini
kichik korxonalar hamda mikrofirmalar tashkil etadi. Kor-
xonalarning eng katta qismi savdo va umumiy ovqatlanish,
qishloq xo‘jaligi, sanoat va qurilish sohalarida ro‘yxatga
olingan. Jami korxonalar miqdorida nodavlat sektorining
salmog‘i katta bo‘lib, 93 %ni tashkil qiladi.
Har bir mamlakatning sanoat quvvati hamda fan-texnika
taraqqiyoti va iqtisodiyotni modernizatsiyalash ko‘rsat-
kichlarini birinchi o‘rinda yirik korxonalar belgilab beradi.
Shu sababli «kichik» iqtisodiyotni rivojlanish istiqbollaridan
kelib chiqqan holda fan va xo‘jalik amaliyotining eng muhim
vazifasi hisoblanadi. Bu vazifani iqtisodiyotning har bir
tarmog‘i va sohasida hal qilishning yo‘llari o‘xshash bo‘l-
masligi yoki bir xil tavsifga ega bo‘lmasligi mumkin. Har
bir alohida yuzaga kelgan iqtisodiy holatda mavjud sharoitlar
va rivojlanish afzalliklariga mos holda harakat qilish zarur.
Korxonalar faoliyati milliy iqtisodiyot va uning tarmoq-
lariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatadi. Korxonalar qanchalik
yaxshi, samarali va rentabelli ishlasa, milliy iqtisodiyotning
ham ko‘rsatkichlari yuqori bo‘ladi. Bozor iqtisodiyoti
korxonalar faoliyatini erkinlashtiradi, ularning mustaqilligini
mustahkamlaydi hamda ishlab chiqarishni tashkil etish va
rentabellikning yuqori ko‘rsatkichlariga erishishga keng
imkoniyatlar yaratadi, deb hisoblanadi.
Korxonaning milliy iqtisodiyotga qo‘shiladigan hissasi
aholini ish bilan ta’minlash hisoblansa. Ko‘rinib turibdiki,
istalgan korxonaning milliy iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyati

---

12
ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar, olinadigan foyda yoki
daromad miqdoridan tashqari aholini ish bilan ta’minlashdagi
ishtirokiga ham bog‘liq bo‘lib, ishsizlikning kamayishiga,
demak, mehnat faolligining ortishi va ijtimoiy ahvolning
yaxshilanishiga ham sababchi bo‘ladi.