A. R. Jo‘raev, A. M. Shoimov, J. E. Pardaboev

5.7. Polimer materiallarining turlari 
Ma’lumki, polimerlar (“poli” - ko’p, “mera” - kism) - bu tabiiy 
yoki sintetik yuqori molekulyar birikmalardan tashkil topgan 
moddalardir. Polimerlar quyi molekulyar moddalar, ya’ni 
monomerlardan (“mono” - bir demakdir) hosil qilinadi. Masalan, 
polietilen (PE) etilen gazidan, polipropilen (PP) propilen gazidan, 
kraxmal glyukozadan olinadi va hokazo.
Kelib chiqishi yuzasidan polimerlar 3 xil bo’ladi. 
1. 
Tabiiy polimerlar (sellyuloza, kraxmal, lignin, pektin, tabiiy 
kauchuk, guttarpercha, tabiiy ipak, oqsillar, shuningdek charm va 
mo’yna sanoatining asosiy xomashyosi bo’lgan kollagen, keratin (jun 
va boshqalar), o’simliklar va hayvonot olamining asosiy tarkibiy 
qismi hisoblansa, hayvonot olamida tiriklikning asosini oqsil 
moddalar, garmonlar va fermentlar tashkil qiladi. Agar to’qimachilik 
sanoatida sellyuloza asosiy xomashyo hisoblansa, oziq-ovqat 
sanoatining asosini kraxmal tashkil etadi.
2. 
Sun’iy polimerlar (sellyuloza efirlari, xlorlangan kauchuk 
(xlor-kachuk), ftorlangan polimerlar) tabiiy polimerlarga kimyoviy 
ishlov berish yo’li bilan hosil qilinadi.
3. 
Sintetik polimerlar (PE, PP, polistirol (PS), polivinilxlorid 
(PVX), organik shisha, poliuretan (PU), poliamid (PA) va 
boshqalar)tabiatda uchramaydi, ular monomerlardan polimerlanish 
yoki polikondensatlash reaksiyalari yordamida sintez yo’li bilan hosil 
qilinadi.
Polimerlar mahsulot (plenka, tola, quvur, naycha va boshqalar) 
olish uchun “toza” holatda kam ishlatiladi, chunki ularning issiqlikka 

---

68 
chidamliligi 
past, 
mustahkamligi 
metallar 
va 
ularning 
qotishmalarining 
mustahkamligiga 
nisbatan 
ancha 
kichik, 
ultrabinafsha nurlari ta’sirida mo’rtlashib tez parchalanib ketadi. 
Shuning uchun issiqxonalarda ishlatiladigan PE plenkalarining 
qo’llanish muddati 1-1,5 yildan oshmaydi.
Polimerlarning ushbu kamchiliklarini tuzatish, fizik va kimyoviy 
xossalarini yaxshilash va mahsulot narxini pasaytirish uchun tarkibiga 
boshqa 
turdagi 
moddalar 
(ranglar, 
yumshatgichlar, 
barqarorlashtiruvchi moddalar, antistatiklar va boshqalar) kiritiladi. 
Bunday materiallarga plastmassalar deyiladi.