A. R. Jo‘raev, A. M. Shoimov, J. E. Pardaboev

9.2. Arralangan materiallarning xarakteristikasi 
Geometrik shakli hamda ko’ndalang kesimi bo’yicha arralangan 
materiallar bruslar, taxtalar, shpallar, pushtaxta, zagotovkalarga 
ajratiladi. 
Bruslar - qalinligi va kengligi 100 mm dan ortiq bo’lgan 
arralalangan materiallardir. Arralangan (tilingan) tomonlariga qarab 
bruslar ikki kantli, uch kantli va to’rt kantli bo’lishi mumkin. 
Brusoklar - qalinligi 100 mm gacha va kengligi qalinligidan 
ko’pi bilan ikki martadan ortiq bo’lmagan, yonlari tilingan arralangan 
materialdir. 
Taxtalar kengligi qalinligidan ikki marta ortiq va qalinligi 100 
mm gacha bo’lgan arralangan materiallardir. 

---

103 
Shpallar - temir yo’llarning relslari uchun tayanchlar sifatida 
ishlatiladigan arralangan materiallardir. Shpallar yon chetlari olingan 
va yon chetlari olinmagan bo’lishi mumkin. 
Pushtaxta g’o’lani bo’yiga tilganda chiqadigan yon qismi. Igna 
bargli daraxt turlarining pushtaxtalari tog’ shaxtalarida va konlarida 
mahkamlash materiallari sifatida ishlatilib, obapol deb ataladi. Obapol 
taxtali va pushtaxtali xillarga ajratiladi. Taxtali obapol bo’yiga 
tilingan g’o’ladan, yon qismidan chiqqan arralangan mahsulot bo’lib, 
bir yog’i arralangan va ikkinchi tomoni arralanmagan yoki to’liq 
tilinmagan sirtga ega bo’ladi. Pushtaxtali obapolda faqat bir tomoni 
tilingan bo’ladi. 
Umumiy ishlarga mo’ljallangan arralangan materiallar 
o’lchamlari bo’yicha yupqa (qalinligi ko’pi bilan 32 mm gacha 
bo’lgan) va qalin - qalinligi 35mm va undan ortiq (yaproqli daraxtlar), 
40 mm va undan ortiq (igna bargli daraxt yog’ochida) xillarga 
ajratiladi. Yaproqli daraxt yog’ochining arralangan materiallar 
uzunligi bo’yicha kalta- 0,5 dan 0,9 m gacha; o’rtacha 1,0-1,9 m uzun, 
0,2-6,5 m xillarga ajratiladi; igna bargli daraxt arralangan 
materiallarning uzunligi (0,25 m gradatsiya bilan) 1-6,5 m bo’ladi. 
Arralangan materiallarning nominal o’lchamlari namligi 15% bo’lgan 
yog’och uchun belgilangan. 
Yog’ochni chirib buzilishdan saqlash va xizmat muddatini 
oshirish uchun ular quritiladi. Quritish yog’ochning texnik, ya’ni fizik 
va mexanik xossalarini ham yaxshilaydi. Yog’och quritilganda 
chirishga sabab bo’luvchi zamburug’lar o’ladi, yog’och puxtalashadi, 
yaxshi pardozlanadigan bo’ladi. Shuning uchun yog’och ishlash 
korxonalarida yangi kesilgan yoki nam yog’och ishlatilmaydi. 
Yog’ochlarga ishlov berish turlaridan biri, ularni quritish bo’lib, uning 
sabablari quyidagilardir: 
1) Nam yog’och tez buziladi va chiriydi. 
2) Quruq yog’och mexanik jihatdan nam yog’ochdan ancha 
pishiq, puxta bo’ladi. 
3) Nam yoki yetarli darajada quritilmagan yog’och detallardan 
tayyorlangan buyumlar tob tashlaydi, ya’ni shakli va o’lchamlari 
o’zgaradi, hatto foydalanish uchun yaroqsiz bo’ladi. 
4) Nam yog’och yaxshi yelimlanmaydi va pardozlanmaydi. 
Yog’ochlarni quritishda quyidagi keng tarqalgan usullaridan 
ko’proq foydalaniladi: 

---

104 
1) Tabiiy usulda ochiq havoda, ayvon yoki shiyponlarda ochiq 
shtabellarda, shuningdek, yopiq xonalarda quritish; 
2) Sun’iy usulda maxsus jihozlangan xonalarda qizdirilgan havo 
bilan quritish.