A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

y o ila r d a sig n a lla sh h a r a k a t x av fs iz lig in i t a ' m i n l a s h h a m d a
p o y e z d la r h a r a k a ti va m a n y o v r ish lari ni a n iq b ajarish u c h u n
q o i l a n i l a d i .
1 1 .2 . S ign allar, ularning turlari va q o ‘llanishi
S ig n a l k o ‘r i n u v c h a n y o k i t o v u s h l i s h a r tl i belg i b o i i b ,
u n i n g y o r d a m i d a l o k o m o tiv h a y d o v c h is ig a ( m a s h in is tg a ) yoki 
h a r a k a t ni b o s h q a r is h b ila n b o g l i q b o l g a n b o s h q a x o d im la r g a
h a r a k a t t a r t i b i h a q i d a m a l u m b u y r u q b e r il a d i. T e m i r y o l
x iz m a tc h ila r i signal ta la b la r in i b ajarish u c h u n b a r c h a im k o -
n iy a tla r d a n f o y d a la n a b ilishlari k erak . O d a t d a , signal t u s h u n -
c h a s id a signal asb o b i va signal k o ‘rin ish i tu s h u n ila d i.
T c m i r y o l l a r d a q o l l a n i l a d i g a n s ig n a lla r id ro k qilish u suliga 
q a r a b k o T i n u v c h a n va to v u sh li b o l i s h i m u m k in .
K o ‘rin uvchan sig n a lla r c h i r o q , s h c h i t , b a y r o q , g a r d i s h
(d isk ), signal belgilari va signal k o T s a tk ic h la r i y o r d a m i d a b e r i­
ladi. S ig n a lla r ra n g i, s h a k li, signal k o T s a t k i c h l a r in i n g s o n i, 
o ‘z a r o jo y l a s h u v i , signal c h i r o q l a r i n i n g y o n i s h ta rtib i b ila n
fa rq la n a d i. K o ‘r i n u v c h a n sig n a lla r u z o q m a s o f a la r d a n k o 'r i-
nishi b ila n ish la tis h g a q u la y d ir.
T ovushli sign allar h a r xil u z u n lik d a g i t o v u s h l a r n i n g s o n i 
va o ' z a r o terilish ta rtib i b ila n fa rq la n a d i. A n i q r o q a y tg a n d a , 
q isq a va u z u n to v u s h l a r n i n g soni va q o ‘s h ilm a s i b ila n fa r q la n ib
k u n d u z i va k e c h a s i b ir xil m a ’n o n i a n g la ta d i. T o v u sh li signal- 
la rn i b e r is h u c h u n l o k o m o ti v l a r va m o t o r l i v a g o n l a r o vozi 
(gudogi), d re z in a hushtaklari, q o ‘l hushtaklari, s u m a y ( р о ж о к ) ,
s i r e n a , g u d o k va p e t a r d a l a r q o l l a n a d i . T o v u s h l i s ig n a lla r , 
o d a t d a , q isq a m a s o f a la r d a n e sh itila d i va u la rn i u z a tis h aniqligi 
k a m r o q b o l g a n i s a b a b li, u s h b u s i g n a l l a r n i b e r i s h d a o d a m
ish tiro k i ta la b etiladi.
O v o z l i s i g n a l l a r f u q a r o l i k m u h o f a z a s i b o ' y i c h a q a b u l
q i lin g a n u m u m i y s ig n a lla r d a n va t e m i r y o l l a r g a xos m a x su s 
s ig n a lla rd a n ib o rat b o l i s h i m u m k i n . H o z ir d a ta k o m illa s h g a n
z a m o n a v iy a lo q a tizim lari ken g q o l l a n i s h i sababli t c m i r y o l l a r d a
to v u sh li s ig n a lla rn in g , a s o s a n , h a r a k a t ta sh k ilig a tegishli b o 1 -
183

---

g a n belgilari d a n , j u m l a d a n , j o ‘n a s h , o ld in g a yoki o rq a g a yurish, 
to r m o z l a s h , t o r m o z l a r n i bo^shatish, h a r a k a t n i s e k in la s h tir is h , 
t o ‘x ta sh va s h u k a b ila r d a n k o ‘p r o q fo y d a la n ila d i.
K o 'r i n u v c h a n sig n a lla r v aq tig a q a r a b k u n d u z g i, tu n g i va 
k e c h a - k u n d u z b ir d a y q o l l a n i l a d i g a n b o l i s h i m u m k in . K o 'r i -
n u v c h a n sig n a lla r sv e to fo r la r, b a y r o q la r, f o n a r la r , s h c h it va 
g a r d is h la r , signal belgilari va signal k o ‘rsa tkichla ri y o r d a m i d a
beriladi.