A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

T E M IR Y O L L A R D A P O Y E Z D L A R H A R A K A T IN I 
T A S H K IL Q IL IS H T A R T IB I VA Q O ID A L A R I
14 .1 . 
T em iry o lla rd a poyezdlarni qabul qilish, 
j o ‘natish va harakatini tashkil qilish asoslari 
va tartiblari
P o y e d l a r h a r a k a t i n i ta s h k il q ilis h , u la r n i q a b u l q ilis h , 
j o ‘n a tis h va o ‘tk a z ib y u b o ris h ja r a y o n la r i t e m i r y o ‘l la r d a n t e x ­
n i k f o y d a l a n i s h q o i d a l a r i ( T F Q ) , p o y e z d l a r h a r a k a t i va 
m a n y o v r ish la rin i tash k il qilish h a m d a t e m ir y o 'lla r n i signal- 
lash tirish y o T i q n o m a l a r i a so sid a tash k il etiladi.
T F Q d a b elg ilan ish ich a, poyezd yetakchi lo k o m o tiv ( m o t o r -
v a g o n ) m a s h in is tin in g ixtiy o rid a b o d a d i. S ta n s iy a la r d a m a s h in is t 
va p o y e z d la r g a x iz m a t k o T s a tu v c h i x o d i m la r stan siy a n a v b a t-
c h is in in g k o T s a tm a la r ig a , d is p c tc h e rli m a r k a z la s h tir u v u c h a s t-
kalaridagi s ta n s iy a la r d a p o y e z d d is p e tc h e r i k o T s a tm a la r ig a a m a l 
qiladilar.
P o y e z d n i stan siy ag a q a b u l qilish b a r c h a tu rd a g i sig n a lla sh - 
tirish va a lo q a tiz im la r id a kirish sig n a lin in g ruxsat bclgisi bilan 
a m a lg a o sh irilad i. H a r q a n d a y a jra tish p u n k ti — sta n siy a la r d a
p o y e z d la r n i q a b u l qilish, j o T a t i s h va b e t o T t o v o T k a z ib y u b o ­
rish b o 'y i c h a fa q at b ir kishi — sta n s iy a n a v b a tc h is i b u y r u q
b e ra d i. S h u n in g u c h u n h a m p o y e z d la r h a r a k a tin i b o s h q a r is h
b o 'y i c h a s ta n siy a d a g i b a r c h a a lo q a l a r h a m d a S M B a s b o b la rin i 
b o s h q a r is h sh a x s a n sta n siy a n a v b a tc h is i yoki u n in g k o T s a tm a s i 
b o ‘y i c h a m a s ’ul x o d i m — o p e r a t o r , s ig n a lc h i yoki stre lk a n i 
b o s h q a r u v c h i n a v b a t c h i t o m o n i d a n b a j a r i la d i.
D i s p e t c h e r l i
m a r k a z la s h tir is h d a p o y e z d la r h a r a k a tin i, s ta n s iy a la r d a strelk a va 
sig n allarn i n a v b a tc h i p o y e z d d is p e t c h e r i n in g o ‘zi b ajaradi.
B ir y o T l i k t e m i r y o d u c h a s t k a l a r i d a y o k i ikk i y o d l i k
u c h a s tk a la rd a n o t o 'g T i (tesk a ri) y o d b o 'y l a b p e r e g o n g a p o y e z d
j o ' n a t i s h u c h u n s t a n s i y a n a v b a tc h i s i avval s h u t o m o n d a g i
q o 's h n i sta n s iy a n a v b a tc h i s id a n tegishli ta r t i b d a ruxsat so T a b
o l is h i k e r a k . A v t o b l o k i r o v k a b i l a n j i h o z l a n g a n b i r y o d l i k
2 6 0

---

u c h a s tk a l a r b u n d a n m u s t a s n o b o l i b , u larg a p o y e z d q o ‘s h n i 
sta n s iy a n a v b a tc h is id a n ruxsat o l m a y , b ir in c h i b l o k - u c h a s tk a
b o ‘s h a g a n d a n s o ‘n g p o y e z d d is p e tc h e r i k o ‘rsa tm a si b o ‘y i c h a
j o ‘natiladi.
Ikki y o i l i k u c h a s t k a l a r d a h a r b i r b o s h y o ‘l, o d a t d a ,
p o y e z d la r n in g b ir t o m o n g a q a r a b yurishi u c h u n x iz m a t qiladi. 
M D H , s h u j u m l a d a n 0 ‘z b e k i s t o n t e m i r y o ‘l l a r i d a o ‘n g
t o m o n l a m a h a r a k a t q a b u l q ilin g a n . Ikki y o ‘llik lin iy a la rd a p o ­
y e z d n i t o ' g ' r i y o ‘l ( o ‘n g t o m o n ) b o ' y l a b j o ' n a t i s h u c h u n
q o 's h n i sta n siy a n a v b a tc h is in in g ruxsati ta la b e tilm a y d i. A v to ­
b lo k iro v k a b ila n j i h o z l a n m a g a n ikki y o 'llik u c h a s tk a la r d a q o 's h n i
s t a n s i y a n a v b a t c h i s i d a n avval j o ' n a t i l g a n p o y e z d n i n g y e tib
kelgani h a q i d a x a b a r o l g a n d a n s o 'n g kcyingi p o y e z d p e r e g o n g a
j o 'n a t i l a d i , a v to b lo k ir o v k a d a e sa b ir in c h i b l o k - u c h a s tk a b o 's h a -
g a n d a n s o 'n g keyingi p o y e z d j o 'n a t i l a d i . A y rim h o lla r d a p o y e z d
d is p e t c h e r i n in g b u y ru g 'i b ila n p o y e z d ikki y o i l i k u c h a s tk a d a
p e r e g o n g a q a r a m a - q a r s h i h a r a k a t y o 'li, y a ’ni n o t o ‘g ‘ri y o ‘1 
b o 'y l a b j o 'n a t i l i s h i m u m k in .
B a rc h a tu rd a g i signal va a l o q a vositalari is h la m a y q o lg a n
h o lla r d a ikki y o 'llik u c h a s tk a l a r d a p o y e z d s ta n s iy a la r orasidagi 
m a s o f a n i o 't i s h u c h u n yetarli v aq t o r a lig 'i b ila n h a r a k a tla n a d i,
b ir y o 'llik u c h a s tk a l a r d a e sa
y o z m a x a b a r n o m a orq a li b ildirib 
h a r a k a tla n tir ila d i. Oxirgi h o l a t d a b ir in c h i h a r a k a t n i u stunligi 
b e lg ila n g a n y o 'n a lis h d a g i sta n siy a b o sh la y d i. Bir y o 'llik p e r e -
g o n l a r d a u s t u n l ik t o q y o ' n a l i s h d a b e l g i l a n g a n , ikki y o 'l l i k
p e r e g o n l a r d a signal va a lo q a vositalari i s h la m a y q o lg a n v a q td a
a m a l d a b o 'l g a n y o 'n a l i s h d a b e lg ilan g an .
P o y e z n i q a b u l qilish va j o 'n a t i s h o l d i d a n sta n s iy a n a v b a t ­
chisi, d is p e tc h e rli m a r k a z la s h tir is h d a p o y e z d d is p e tc h e r i s t a n ­
s iy a n in g p o y e z d o ' t a d i g a n y o 'li b o 'y l a b s t r e l k a l a r va y o 'l l a r d a
m a n y o v r h a r a k a t l a r i n i n g t o 'x t a t i l i s h i n i t a ’m in la y d i. S ta n s iy a
n a v b a tc h i s i s ig n a lc h i yoki s tre lk a p o sti n a v b a tc h is ig a q a b u l 
y o k i j o ' n a t i s h y o 'l i n i t a y y o r la s h h a q i d a b u y r u q b e r a d i. Q a b u l 
q ilish y o 'l i , j o ' n a t i s h d a e s a , p e r e g o n ( a v t o b l o k i r o v k a d a — 
b i r i n c h i b l o k - u c h a s t k a ) b o ' s h l i g i g a , m a n y o v r h a r a k a t l a r i
t o 'x t a t i l g a n i g a , s t r e l k a l a r teg ish li h o l a t b o 'y i c h a ta y y o r l a n ib
q u l f l a n g a n i g a i s h o n c h h o s i l q i l g a n d a n k e y i n g i n a , s t a n s i y a
n a v b a tc h i s i k e l a y o t g a n p o y e z d g a k irish s i g n a l i n i, j o ' n a y o t -
g a n i g a c h i q i s h s i g n a l i n i o c h a d i y o k i m a s h i n i s t g a te g is h li 
ru x sa t n o m a b e r a d i.
261

---

S t a n s i y a n a v b a t c h i s i k e l a y o t g a n p o y e z d n i k u t i b o l a d i ,
k e t a y o t g a n in i yoki t o ‘x t a m a y o ‘t a d i g a n i n i k u z a ta d i , p o y e z d
h o la ti, signal b c lg ila rin in g m avjudligi va t o ‘g ‘riligini n a z o r a t 
qiladi. P o y e z d n in g h a q iq iy kelg an , j o ' n a g a n yoki o 't i b k etgan 
v a q t ini s ta n s iy a n a v b a tc h is i p o y e z d la r h a r a k a t i n i n g sto ld ag i 
j u r n a l i d a belgilaydi va d a r h o l q o ‘s h n i sta n siy a n a v b a tc h is i va 
p o y e z d d i s p e t c h e r i n i o g o h l a n t i r a d i h a m d a p o y e z d h a q i d a
a v t o m a t l a s h g a n b o s h q a r u v t i z i m i g a k e r a k l i m a ’l u m o t l a r n i
y etk az ad i.
S ta n s iy a ishchilari p o y e z d j o ‘n a s h id a n o ld in u n in g t o lg ‘ri 
tu zilg an lig i, ta rk ib d a g i v a g o n la r n in g u lan g an lig i, o c h i q v a g o n ­
lardagi y u k la r m a h k a m l a n i s h i n i n g c h id a m lilig in i te k s h ira d ila r , 
y u k la r n in g t o l i q s a q la n g a n lig i, p o y e z d n in g tegishli signallarga 
egaligi va z a ru riy i n v e n ta r la r b ila n j i h o z la n g a n ig a is h o n c h hosil 
qiladilar.
P o y e z d n i n g o ‘tish y o ‘lida l o k o m o tiv b r ig a d a la r n in g a lo h id a
x u shyorligi ta la b q ilin a d ig a n h o l a t l a r d a va u la r n i p e r e g o n da 
is h la r b a ja r ila y o tg a n i h a q i d a o g o h l a n t i r i s h k e r a k b o ‘lg a n d a , 
b rig a d a la rg a y o z m a o g o h n o m a beriladi.
P o y e z d p e r e g o n d a m a jb u r iy t o ‘x ta b q o l g a n d a m a s h in is t 
p o y e z d a v t o t o r m o z l a r in i , a y r im h o lla r d a lo k o m o ti v n i n g t o r -
m o z la r in i h a m ishga tu s h ira d i. Z a r u r i y h o lla rd a u n in g k o ‘rsat- 
m asi b ila n p o y e z d g a x iz m a t k o 'r s a tu v c h i x o d im la r vagonlardagi 
q o ‘l to r m o z la r n i ishga tu sh ira d ila r va ag a r b u la r yetarli b o i m a s a
v a g o n g 'ild ira k la ri ostiga lo k o m o tiv d a m a v ju d b o ‘lgan b o s h - 
m o q la rn i q o ‘yib p a y d o b o 'lg a n to 's iq la rn i b a r ta r a f etish c h o r a -
sini k o 'rad ila r.
Z a r u r h o lla r d a p o y e z d , ikki yoki k o 'p y o 'llik p e r e g o n la r d a
y o n d o s h y o 'l l a r s ig n a lla s h tir is h y o 'r i q n o m a l a r i k o 'r s a t m a l a r i
a so sid a m u h o f a z a etiladi.
P o y e z d m a s h in is ti r a d io a lo q a orq a li p e r e g o n d a h a r a k a tla -
n a y o t g a n l o k o m o tiv va m o t o r - v a g o n p o y e z d la r m a s h in is tla r in i 
h a m d a p e r e g o n ni с h eg a ra love hi sta n siy a n a v b a tc h ila rin i p o y e z d
to 'x ta g a n lig i h a q id a o g o h la n tir a d i.
R a d i o a l o q a is h la m a g a n h o lla r d a s o d ir b o 'l g a n v o q e a h a q id a
p o y e z d d is p e tc h e r i yoki sta n siy a n a v b a tc h is i y a q in atro fd ag i 
p u n k t te le fo n aloqasi orq a li x a b a r d o r qilin a d i.
262

---