A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

6 .2 . Y o ‘l ishlarining tasniflanishi va tashkili
B a ja rila d ig a n ish lar h a jm i va h a r xil t a ’m irla s h ishlarini 
b a ja r is h n in g dav riy lik m e ’yo rlari y o 'l is h la r in in g b e lg ila n g a n
t a s n i f l a n i s h i d a k o 'r s a t i l a d i . U s h b u is h l a r n i n g a so s iy t u r la r i 
q u y id a g ila r d a n ib orat: y o 'l n i n g jo r iy h o la tin i t a ’m in la b tu rish ; 
y o 'l n i k o 't a r m a , o ' r t a va k a p ita l t a 'm i r l a s h , relslarni yangilari 
y oki eski y aro q lilari b ila n y o p p a s ig a a lm a s h tir is h va t e m i r ­
y o 'l l a r d a kesib o 't a d i g a n j o y la r n i k a p ita l t a ’m irlash . B u n d a n
t a s h q a r i , s t a n s i y a l a r d a s t r e l k a l i o ' t k a z g i c h l a r n i , o ' t k a z g i c h
b ru slari ni ( c h o r q i r r a y o g 'o c h ta g lik la rin i) a lm a s h tir is h , s tr e l­
kali o 't k a z g i c h l a r n i s h e b e n li b a lla s tg a q o 'y i s h va b o s h q a l a r
b ajariladi.
U c h a s t k a b o 'y l a b ta sh ilg a n y u k la r n in g m ln t o n n a b r u t t o
h iso b id a g i y o 'l t a ’m irla s h ish la rin in g d avriylik m e ’yori (6 .2 - 
ra s m ) y o 'l tuzilishi tu rig a q a r a b belg ilan ad i.
R a s m d a r a q a m l a r b ila n u c h a s tk a d a t a 'm i r l a s h tu rla ri o r a -
lig 'id a ta s h ilg a n y u k la r n in g m iq d o r i m ln t o n n a b r u t t o h is o b id a
k eltirilgan.
Кар
e
к
Кар
e
к
150
280
400
500
6.2-rasm.
OgNr tu r d a g i t e m ir y o 'l ustki q is m in i ta 'm ir l a s h ketm a -k e tlig i: 
Aa/j—kapital t a 'm ir l a s h ; 
К
—
k o ' t a r m a t a ’m irlash; 
O ' r —
o ' r t a ta 'm ir l a s h
1 1 4

---

R a s m d a y o ‘l ustki tu z ilis h in in g o g 'i r t u r l a r i d a y o kl t a ’m i r ­
lash i s h l a r i n i n g k e t m a - k e t l i g i k o ‘rs a tilg a n b o ' l i b , r a q a m l a r
b ila n y u k la rn i m ln t o n n a b r u t t o h is o b id a o 't k a z is h m e ’yorlari 
ifo d ala n g an .
Y o 'l ish la rin in g asosiy tu r l a r i d a n biri y o 'l h o la tin i jo r iy
t a ’m i r l a s h b o ' l i b , y o ' l b u z i l i s h i n i n g o l d i n i o l i s h , u l a r n i
b a r t a r a f e tis h va n o s o z lik la rn i keltirib c h iq a r u v c h i s a b a b la rn i 
a n i q l a s h d a n iborat. B a r c h a y o 'l e l e m e n tl a r i n in g d o i m iy b u tligini 
t a ’m in la s h va sh.k. y o 'l n i n g jo r iy soz h o la tin i t a ’m in la s h ishlari 
q u y id a g ila r d a n iborat: y o 'l n i , i n s h o o t va q u r i l m a l a r n i k o 'r ik va 
t e k s h ir u v d a n o 't k a z is h va n a z o r a t qilib b o rish ; y o 'l l a r n i n g sh ay
h o la tin i, s h u j u m l a d a n , a n d o z a v iy va sa th iy h o la tin i t a ’m i n ­
lash; y o 'l n i n g b o 'y l a m a siljishi o ld in i olish va z a r u r h o lla r d a
r e ls la r n in g t u t a s h i s h jo y i o r a l i g 'i n i r o s tla s h ; q i s m a n b a lla st 
a lm a s h tir is h , s h p a l, relslar, m a h k a m l a g i c h l a r , strelkali o 't k a z -
g i c h l a r n in g a lo h i d a q is m la rin i y a k k a ta r t i b d a a lm a s h tir is h ; suv 
o 't k a z is h y o 'lla r in i 
to z a la s h va h o k a z o la r.
T e m i r y o 'l h o la ti, y o 'l va q u r ilm a la r i k o 'z h a m d a m a x su s 
y o 'l o 'l c h a g i c h a s b o b la r y o r d a m i d a te k s h iris h b ila n n a z o r a t
q ilin a d i. Y o 'l n i iz kengligi va sath i b o 'y i c h a te k s h iris h u c h u n ,
y o 'l a n d o z a l a r i (s h a b lo n la r i) , y o 'l o 'l c h a g i c h a r a v a c h a l a r va 
v a g o n la r q o 'lla n ila d i. В Н И И Ж Т t o m o n i d a n
y a ra tilg a n y o 'l 
o 'l c h a g i c h v a g o n n i n g ishchi tezligi 125 k m / s g a c h a b o 'l i b ,
relsli y o 'l kengligi va re lslarn in g sath iy h o la tin i a v t o m a t i k ta r z d a
h a r a k a t d a v o m i d a m u n t a z a m y o z ib b o ris h i m k o n i n i b eradi. 
R e lsla rn in g ichki k o 'r i n m a s d a r z la ri, g 'o v a k va b o s h q a n u q -
s o n la rin i t o p i s h d a n u q s o n iz lovchi (d c f e k to s k o p ) a r a v a c h a va 
v a g o n l a r d a n fo y d a la n ila d i.
Y o 'l n i n g holati j a r i m a b allarin i, rels va ballast t u r i n i hisobga 
o lg a n h o ld a h a r b ir k i l o m e tr u c h u n ( a ’lo, yaxshi, q o n iq a r li 
va q o n i q a r s i z ) b a h o l a n a d i . J a r i m a b a l l a r in in g s o n i relsli iz 
kengligi va re lslar kallagi s a t h i d a m e ’y o riy o ' l c h a m l a r d a n o g 'i -
s h in i, relsli iz la r n in g v ertikal va g o r iz o n ta l h o la tid a g i ravonligi, 
rels u la g ic h la r n in g , ballast, y e r p o lo tn o s i, suv q o c h ir u v c h i va 
b o s h q a y o 'l i n s h o o tla r in in g h o la tin i h iso b g a olib a n iq la n a d i. 
A g a r 1 k m y o 'l u z u n lig ig a t o 'g 'r i k elgan b a lla r y ig 'in d isi 4 0 — 
60 b a l l d a n o s h m a s a , y o 'l h o la ti , , a ’l o “ ; 5 0 0 b a l l d a n o r tiq
b o 'l s a , „ q o n i q a r s iz " b a h o la n a d i.
Y o 'l n i n g d o i m iy h o la tin i t e m i r y o 'l va s u n ’iy i n s h o o t l a r
n a z o r a tc h ila r i va o 't i s h jo y la ri n a v b a tc h ila ri k u z a tib b o ra d ila r.
1 1 5

---

J o r i y va d a v r iy n a z o r a t la r y o 1 d is ta n siy a si b o s h lig 'i, u n in g
o 'r in b o s a r l a r i , u c h a s tk a b o s h liq la ri, y o ‘l va k o 'p r ik ustalari, 
y o 'l va s u n ’iy in s h o o t la r b rigadirla ri t o m o n i d a n olib bo rilad i.
S h e b e n li ballast Ш О М - Д , Ш О М - 4 va Ш О М - З У ru su m li 
s h e b e n to z a la g ic h m a s h i n a l a r y o r d a m i d a y o 'l n i n g relsli-shpalli 
p a n j a r a s i n i o l m a s d a n j o y i d a t o z a l a n a d i .
Bu m a s h i n a l a r
p a n ja r a n i va y o 'ln i siljitish, b allast qalin lig in i rostlab p r iz m a
sh a k lin i t o 'g 'r il a s h im k o n in i b eradi. A g a r y o 'l p an jarasi olib 
q o 'y ils a , ballast m a x s u s s h a g 'a l to z a la g ic h m a s h i n a
y o r d a m i d a
s o g 'lo m la s h tir ila d i.
K a p ita l t a ’m ir la s h d a y o 'ln i b o 'y l a m a va k o 'n d a l a n g y o 'n a -
lish la rd a t o 'g 'r i l a s h . s h p a lla r ostidagi b allastn i z ic h la s h tiris h , 
y o 'ln i rixtovkalash va p a r d o z la s h ishlari ВПО-ЗООО ru su m li 
t o g 'r i lo v c h i- q o q u v c h i- p a r d o z lo v c h i m a s h in a y o r d a m id a bajariladi. 
Y o 'l n i n g jo r iy h o la tin i t a 'm i n l a s h d a , o 'r t a c h a va k o ' t a r m a t a '-
m ir la s h d a sh p a lla rn i q o q ib c h iq is h В П Р - 1 2 0 0 ru su m li m a s h i ­
n a , strelkali o 't k a z g ic h l a r n i t o 'g 'r il a s h В П Р С - 5 0 0 m a s h in a s i 
b ila n b ajarila d i. M a s h i n a n i n g r u s u m r a q a m i, a s o s a n , u n i bir 
soatlik ish u n u m i n i m e t r h is o b id a belgilaydi.
Eski y o 'l p a n ja ra sin i y e c h is h va yangi p a n ja r a n i a lo h id a
b o ' g ' i n b o 'y i c h a y o tq iz is h y e c h u v c h i - y o t q i z u v c h i m a s h i n a l a r
tizim i k o m p lc k ti b ila n b ajarila di. U s h b u m a s h i n a l a r k o m p le k ti 
tiz im la r id a ikki y o 'l y o tq iz u v c h i k ra n va rels p a n ja r a z v e n o la rin i 
h a r a k a tla n tir u v c h i ro lik la r b ila n jih o z l a n g a n p la tfo rm a li v a g o n ­
l a r d a n ikkitasi b o 'l a d i . Y e c h u v c h i va y o tq iz u v c h i p o y e z d la r
ta rk ib ig a z v e n o li p a n j a r a l a r p a k e tin i ta rk ib b o 'y l a b h a r a k a t l a n ­
tiru v c h i va to r tu v c h i birlik sifatida m o to r li p l a t f o r m a la r q o '-
shiladi.
R elslar П Р С М - 1 va П Р С М - 3 ru s u m li r e ls p a y v a n d la g ic h
m a s h i n a l a r y o r d a m i d a yoki yirik te m i r y o 'l u z e lla rid a jo y la s h g a n
m a x s u s rels p a y v a n d lo v c h i z a v o d la r d a e le k tr k o n ta k tli p a y v a n d -
lan ad i. Ik k in c h i h o ld a p a y v a n d la b u la n g a n rels zav o d tu y n u g ig a
t a s h q a r i d a n t u t a s h g a n m a x s u s t o r t i s h y o 'l i b o ' y l a b t a q a b
q o 'y i l g a n , o c h iq p la tf o r m a la r i surish va o 'r n a t i s h u c h u n rolikli 
g 'a lt a k i a r b ilan j i h o z l a n g a n ta rk ib g a s u rib c h iq a r ila d i. P la tf o r ­
m ali t a r k i b n i n g b a r c h a g 'a l t a k q a t o r l a r i yaxlit re lsla r bilan
t o ' l g a n d a n k e y i n l o k o m o t i v y o r d a m i d a te g i s h l i m a n z i l g a
yetkaziladi.
T e m i r y o 'l l a r n i n g j o r i y h o l a t i n i t a ’m i n l a s h va t a ’m irla s h
ish larid a ele k tr la s h tirilg a n va g idravlik a s b o b l a r d a n k e n g fo y d a -
1 1 6

---

laniladi. E le k trla sh tirilg a n a s b o b la r e le k tr la s h tirilg a n s h p a l q o -
q u v c h i , e l e k t r la s h g a n g a y k a kaliti, m ix b u r a g ic h , rels p a r -
m a l a g i c h va rels sa y q a lla g ic h s t a n o k l a r d a n iborat. G id ra v lik
a s b o b la r d o m k r a t l a r , rixtovka va rels o ra lig 'in i k e n g a y tir g ic h - 
l a r d a n iborat.
Y o 'l n i t a ’m i r l a s h ish la ri n a m u n a v i y t e x n o l o g i k j a r a y o n
a s o s id a , h a r b ir a l o h i d a s h a r o it l a r u c h u n m o s la s h tir ib b a ja ­
riladi. T a ’m ir la s h ishlari d a v o m iy lig i 2 s o a td a n 8 s o a tg a c h a
aj rati lad igan , , o k n o “ v a q tid a p o y e z d la r h a r a k a t ini i m k o n q a d a r
k a m t o 'x t a t a d i g a n qilib olib b o rila d i. Y o 'l n i n g o 't k a z is h q o b i-
l i y a t i n i n g o l i n i s h i n i k a m a y t i r i s h m a q s a d l a r i d a t a ’m i r l a s h
ishlarin i b u t u n y o 'n a li s h b o 'y i c h a b a r a v a rig a , t e x n ik m a te r ia l va 
m e h n a t re su rsla rin i h a r b ir u c h a s t k a u c h u n m a r k a z la s h tir ib
t o 'p l a g a n h o ld a re ja lash tirish va 
ishlarni o m m a v i y ta s h is h la r
b o s h l a n g u n i g a q a d a r t u g a tis h k o 'z d a tu tila d i. K eyingi y illa rda 
ish lar z a m o n a v i y r a d io a lo q a vositalari y o r d a m i d a d is p e tc h e rlik
m a rk a z la s h tiris h i o rq a li b o s h q a r ila d i.
Y o 'l , in s h o o t va q u r i l m a l a r n i t a ’m i r l a s h d a is h c h i l a r n i n g
shaxsiy xavfsizligini, h a r a k a t xavfsizligini va p o y e z d la r h a r a k a t 
g ra fig in in g bajarilish in i t a 'm i n l a s h k erak . B u la r n in g b a rc h a s i 
y o 'l va h a r a k a t x iz m a ti x o d i m la r i n i n g h a m k o r l i k d a ishlash id a 
t e x n ik a v iy f o y d a la n i s h q o i d a l a r i , s ig n a lla s h tir is h va h a r a k a t
tashkili 
b o 'y i c h a y o 'r i q n o m a l a r ta la b la r ig a q a t ’iy rio y a qilish, 
y o 'l ishlari v a q tid a h a r a k a t xavfsizligi ta la b la r in i t o 'l i q b a ja rish , 
ish j o y l a r i n i t e g i s h l i c h a m u h o f a z a l a s h v a s i g n a l l a s h t i r i s h ,
lo k o m o tiv m a s h in is tla r ig a tegishli o g o h la n tir is h , sta n siy a n a v ­
b a tc h ila r i n in g m a x s u s ju r n a l l a r id a tegishli y o 'l b o 'y l a b h a r a ­
k a tn i y o p is h va o c h i s h h a q id a g i m a ’lu m o tl a r n i y o z ib b o rish
o rq a li t a ’m i n l a n a d i . T e z k o r h a r a k a t lin iy a la r id a y o 'l ishlari 
a l o h i d a q o 's h i m c h a ta d b i r l a r b ila n olib b o rilad i.