A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

T E M IR Y O ‘LLA RD A E L E K T R T A ’M IN O T I 
IN S H O O T L A R I VA Q U R IL M A L A R I
7 .1 . Elektr t a ’m inoti chizm asi
T e m i r y o i tr a n s p o r ti M D H d a v la tla r in in g e le k tr sta n s iy a - 
la rid a ishlab c h iq a r ila d ig a n e le k tr e n e r g iy a s in in g 7% d a n k o ‘p -
ro g 'in i is te ’m o l qilad i. E le k tr e n e rg iy a , a s o s a n , p o y e z d la r t o r -
tis h g a va q i s m a n n o t o r t u v c h i ( d e p o , b e k a t, u s ta x o n a va h u d u d )
is te 'm o lc h ila r i t a ’m i n o ti g a ishlatiladi.
T e x n i k a v iy f o y d a l a n i s h q o i d a l a r i g a k o ‘ra t e m i r y o i l a r d a
e le k tr t a 'm i n o t i u s k u n a la r i q u y id a g ila rn i t a 'm i n l a s h i kerak:
— b e lg ila n g a n m a s s a , tezlik va o ra liq interval b ila n ta la b
e t i l g a n m i q d o r l a r d a p o y e z d l a r h a r a k a t i n i n g b e t i n i m l i g i va 
xavfsizligi;
— S M B q u r i l m a l a r i , a l o q a va h i s o b l a s h t e x n i k a l a r i n i n g
I to ifa li is t e 'm o l c h i sifatida is h o n c h li t a 'm i n o t i ;
— b a r c h a t e m i r y o i tr a n s p o r ti is te ’m o lc h i la r i n i is h o n c h li 
t a ’m in la s h .
E le k trla s h tirilg a n y o l l a r n i n g e le k tr t a 'm i n o t i tiz im ig a (7 .1 - 
r a s m ) t a s h q i ( e l e k t r s t a n s i y a l a r , h u d u d i y t r a n s f o r m a t o r
7.1-rasm . E le ktrlashtirilgan t e m i r y o i l a r d a e le k tr t a ’m i n o t i n i n g chiz m asi: 
/ —issiqlik e le k t r stan siy a; 2—g i d r o e le k tr stansiy a; J —a t o m elek tr 
s ta n s iy a ; 4—h u d u d i y t r a n s f o r m a t o r n im s ta n s iy a s i; 5—y u q o ri 
k u c h la n is h li h u d u d liniyasi; 6—to r t u v c h i n im s ta n s iy a ; 7—t a ’m in o t 
liniyasi; 121

---

n im s ta n s iy a la ri, ta r m o q la r i va e le k tr u z a tis h liniyalari) va t o r ­
tu v c h i ( t o r t u v c h i n i m s ta n s iy a va elektrli to rtis h t a r m o q l a r i)
q i s m la r d a n ib o rat q u r i l m a l a r kiradi.
Yirik issiqlik, gidravlik va a t o m e le k tr s tan siy alard a 6 — 21 kV 
k u c h la n is h li u c h fazali o ‘z g a r u v c h a n tokli e le k tr e n e rg iy a ish ­
lab c h iq a rila d i.
T o k n i n g u sh b u turi e le k tr e n e rg iy a n i ishlab c h i q i s h d a va 
t a q s i m l a s h d a h a m d a s a n o a t d a k e n g t a r q a l g a n a s i n x r o n
m o t o r l a r n i t a 'm i n l a s h d a qu lay d ir.
E le k tr e n e r g iy a n i m s ta n s iy a la r d a liniya u z u n lig ig a q a r a b
750 kV g a c h a o sh irilg a n k u c h la n is h b ila n y u q o ri k u c h la n is h li 
e le k tr u z a tis h liniyalariga u za tiladi. Is te ’m o lc h ig a y a q in jo y la r -
dagi t r a n s f o r m a t o r n i m s ta n s iy a la r d a k u c h la n is h
110— 220 kV 
g a c h a p asa y tirilad i va to k y u q o ri k u c h la n is h li h u d u d i y t a r m o q -
larga bcriladi.
U s h b u t a r m o q q a b o s h q a iste ’m o lc h i lar b ila n b ir q a to r d a
e le k tr la s h g a n t e m i r y o 'l l a r n i n g to rtis h n im s ta n s iy a la ri va t e p lo -
vozli to rtish y o 'lla r in in g t r a n s f o r m a t o r n im s ta n s iy a la ri u lan ad i. 
Elektrli tortish yo'llarin i va h u d u d iste’m o lc h ila rin i e le k tr bilan 
i s h o n c h li t a 'm i n l a s h u c h u n to rtish iste ’m o lc h ila r i ikki m u s - 
taqil m a n b a — e le k tr sta n siy a yoki h u d u d i y n i m s ta n s iy a d a n
ikki t o m o n l a m a t a ’m in la n a d i.
A y rim h o lla r d a to r tu v c h i n im s ta n s iy a la r b ir m a n b a d a n ikki 
parallel e le k tr u z a tish liniyasi yoki y a g o n a ikki zanjirli liniya 
o rq a li t a ’m i n la n a d i . K o n t a k t ta r m o q l i u c h a s t k a l a r to r t u v c h i
n im s ta n s iy a la r g a e le k tr c n e rg iy asin i ikki t o m o n l a m a o la d ig a n
qilib u la n a d i. B u n d a n im s ta n s iy a va k o n ta k t t a r m o q l a r i b ir tekis 
y u k la n ib , k o n ta k t t a r m o q l a r i d a e l e k t r e n e rg iy a va to r tu v c h i 
n i m s t a n s i y a l a r d a q u v v a t y o ' q o l i s h i n i k a m a y t i r i s h m u m k i n
bo'ladi.