A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

 
5.4-rasm. Turli usulda olingan polipropilen + alyuminiy KM elektr 
o’tkazuvchanligini hajmdagi alyuminiyning miqdoriy ulushiga bog’lanishi. 1-
komponentalarni kukun holida aralashtirilib keyin presslangan, 2-
polimerlanishdagi to’ldirish, 3-vallarda aralashtirib tayyorlangan. 
Keyingi 
f
v
ortishi cheksiz klaster hajmini keskin ortishiga 
olib keladi. U chekli klasterni o‘ziga biriktirib, ayniqsa ulardan 
eng kattasini yopishtirib oladi. Natijada chekli klasterlar o‘rtacha 
o‘lchami kamayadi. Tadqiqotchilar cheksiz klaster topologiyasini 
o‘rganib, klasterni asosiy qismi zanjirda yig‘ilgan bo‘lib, tupik-
larda tugaydi degan xulosaga kelishdi. Bu zanjirlar cheksiz 
klaster zichligiga va dielektrik singdiruvchanlikka o‘z ulushini 
beradi, lekin o‘tkazuvchanlikka ulush qo‘shmaydi. Bularni 

---

175 
―uchlari o‘lik‖ zanjir deb atashadi. O‘lik uchlarsiz cheksiz 
klasterni, cheksiz klaster skeleti deb ataladi. Cheksiz klaster 
skeletini birinchi modelini Shklovskiy–De Jen taklif qilganlar. U 
tugunlari orasidagi o‘rtacha masofa to‘ldiruvchi konsentratsi-
yasini oqim chegarasiga yaqinligiga bog‘liq bo‘lgan noregulyar 
panjaradan iborat model edi. Unga ko‘ra, oqim chegarasi 
yaqinida ikki komponentali binomial taqsimotga ega aralashma 
zarrachalarining o‘tkazuvchanligi 
c

: 


*
,
c
f
f
f
v
v





*
f
f
v
v

hol uchun 


*
,
c
f
f
f
v
v





*
f
f
v
v

hol uchun 
c
f
X




, 
*
f
f
v
v

hol uchun 
Bu yerda X = ζ
2
/ζ
1 
<< 1, α, β va δ = β/(α + β) parametrlarni turli 
modellar uchun qiymatlari 5.1-jadvalda keltirilgan.