A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

5.7-rasm. Kompozit materialni elektr o’tkazuvchanligini (a, b) va elektr 
o’tkazuvchanlik anizotropligini 
( ́ ́) to’ldiruvchining hajmiy 
konsentratsiyasiga bog’lanishini umumiy ko’rinishi.  
́ -anizotrop 
matritsada anizotrop sferalar, 
( ́)- izotrop chekli o’tkazuvchanlikka ega 
matritsada cho’zilgan izotrop zarralar. 
 
5.3. Metal-dielektrik chegarasida tutashuv hodisalari 
 
 
Materialning elektr o‘tkazuvchanligi va elektrofizik xossa-
larini deyarli belgilovchi to‘ldiruvchi-polimer tutashuvi chegara-
sidagi hodisalar polimerli KM elektrik xossalari uchun o‘ta 
muhim. 
Ikki fazali sistemada o‘tkazuvchan yo‘llarni yuzaga kelishi 
zarralarning elektr o‘tkazuvchan fazasida o‘zaro yaqinlashganda 
yoki tegib turganda yaxshi elektrik tutashuv hosil qila olish 
qobiliyatiga bog‘liq. Zarralar orasidagi ulkan sondagi tutashuv-
larni hisobga olib, tutashuv xossasidagi ixtiyoriy o‘zgarish 
materialni o‘tkazuvchanligiga kuchli ta‘sir etadi deb atash 

---

182 
mumkin. Metal sirtini oksidlanishi tutashuvni yomonlashtiradi va 
shu sababli ko‘p hollarda metal kukunlar (misli kukun ham) o‘zi 
ham elektr tokini qattiq siqilganda o‘tkazadi. Bu borada asl 
metallar afzallikka ega bo‘lgani uchun ba‘zan mis kukuni kumush 
bilan qoplanadi. Metal–izolyator tutashuvi sohasida potensial 
to‘siqni yuzaga keltiruvchi sabablarni uchta guruhga bo‘lish 
mumkin: 
1) Metal va dielektrikda chiqish ishlarini turlichaligi; 
2) Izolyatorda xususiy sirtiy to‗siqni yuzaga keltiruvchi sirtiy 
holatlarni mavjudligi; 
3) Potensial to‗siq hosil qilishga olib keluvchi uchinchi moddani 
yupqa qatlamli bo‘lishi (masalan, metal zarralarida metal 
oksidlari bo‘lishi). 
Potensial to‗siqdan tok tashuvchilarni o‘tishi kvant tunnel-
lanish yo‘li bilan ro‘y beradi yoki tashuvchilarni to‗siqdan oshib 
o‘tishi evaziga ro‘y berib, bunda tashuvchilar to‗siqdan o‘tishi 
uchun yetarlicha energiyaga ega bo‘lishi kerak.