A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

A = ᴧ V 
bu yerda A, V – vektor kattaliklar, ᴧ - ko‘chirish koeffitsiyenti 
yoki materialning boshqa fizik parametri. 
6.1–jadvalning 2 va 4 ustunlarida bunday turdagi tenglamalar 
keltirilgan. Ular j
qi
–issiqlik oqimini va 
∇T
i
– harorat 
gradiyentini, j
ei 
– elektr oqimini va D
i
– elektr induktsiyani, 
i
– 
elektr maydon kuchlanganligini va V
i
– magnit induktsiyani, j
mi
– 
massa oqimini va 
∇C
i
– kontsentratsiya gradiyentini, va h.k.. 

---

247 
Demak, geterogen sistemalarning issiqlik o‘tkazuvchanligini λ, 
elektr o‘tkazuvchanligini ζ, magnit singdiruvchanligini µ, diffuzi-
yasini D va boshqa bir qator fizik parametrlarini aniqlash 
umumlashgan o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti deb nomlanuvchi ᴧ 
koeffitsiyentni aniqlashga olib kelar ekan. Agarda hodisaning 
ma‘lumotlarini tavsiflovchi bir xillik shartlari va tenglamalar bir 
xil ko‘rinishga ega bo‘lsa, koeffitsiyent ᴧ tuzilishi bir xil bo‘ladi. 
Ya‘ni masalan, kompozitning elektr o‘tkazuvchanligini hisoblash 
formulasidagi mos fizik parametrlarni almashtirib, uning issiqlik 
o‘tkazuvchanlik formulasini olish mumkin. 
Kritik sohadan tashqarida effektiv muhit nazariyasining turli 
formulalarini qo‘llash yetarlicha samarali bo‘ladi. Bu formula-
larni chiqarishda, metal va dielektrik ―donachalari‖, yaxlit 
kompozit uchun haqiqiy qiymatiga mos keluvchi solishtirma 
o‘tkazuvchanlikli bir jinsli ―samarali muhit‖ga tushirilgan deb 
faraz qilinadi. Effektiv muhit nazariyasida ikki- va uch o‘lchovli 
sistemalar uchun q
2
=t
2
=q
3
=t
3
=1. Landauer-Bruggeman formulasi 
effektiv muhit nazariyasining ancha qulay formulasi hisoblanadi:
0
)
1
(







x
x
Д
Д
H
H








Kompozit xossalarini hisoblovchi ko‘plab formulalar mavjud. 
Masalan, statistik aralashmalar uchun Odelevskiy formulasi:


2
16
)
1
3
(
)
1
3
(
4
)
1
3
(
)
1
3
(
н
2
н
н
н
н





















V
V
V
V
Bu yerda V
H, 
V
D 
- birlik ulushlardagi to‘ldiruvchi va 
dielektrikning hajmiy kontsentratsiyalari, ρ – aralashmaning 
solishtirma hajmiy elektr qarshiligi, ρ
n, 
ρ
d 
– to‘ldiruvchi va 
dielektrikning solishtirma hajmiy elektr qarshiligi. Formuladagi 

---

248 
ρ
n, 
ρ
d 
lar
almashtirilishi mumkin, masalan: aralashmaning issiqlik 
o‘tkazuvchanligi λ ni hisoblash uchun to‘ldiruvchining va 
dielektrikning issiqlik o‘tkazuvchanlik kattaliklariga almashtirish 
yetarli bo‘ladi.