A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

12.3-rasm. PUV-300plazmakimyoviy qurilmasining ishlash 
prinsipi: 1 - xomashyo bunkeri; 2 - kukun ta ’minlagichlar; 3 - plaz- 
mogenerator; 4 - reaktor; 5 - cho ‘kish kamerasi; 6 - filtr bloklari;
7 - shnek; 8 -idish.
Pnevmotransport bilan xomashyo bunkerga (1) yetkazib beriladi. 
Xomashyo o‘z og‘irligi ta’sirida uzluksiz to ‘rtta kukun qabul qilgich- 
ga (2) tushib turadi. Kukun qabul qilgichlardan xomashyo vodorod 
gaz yordamida kirish uzeli orqali plazmageneratorga (3) yetib boradi 
va vodorod gazi hosil qilgan plazma oqimiga aralashadi. Natijada 
qizish, erish, bugianish - plazma holatiga o ‘tadi. So'ngra plazma 
holatidagi mahsulot reaktorga (4) o4adi va tiklashnish kimyoviy reak- 
siyasi hamda kukunning kondensatsiyalanishi jarayonlari sodir 
boiadi. Reaktor bo‘ylab harakatlanayotgan kukun zarrachalari bir-biri 
bilan to'qnashib, ultradisperss zarrachalar bug'-gaz oqimi ta'sirida 
filtrlarga o'tadi. Qurilmada ikkita mahsulotni bo'shatish nuqtasi bor:
216

---

12.4-rasm. Yangi tipdagiplazmokimyoviy reaktor: 1-korpus, 
2-plazmagenerator, 3-koaksial tirqishlar, 4-soplo, 5 ,7-silindrlar, 
6-teshik, 8-kesik, 9-elektrokalorifer, 10-chiqish teshiklari.
Reaktordagi plazma holatidagi mahsulotning tiklanish jarayoni 
juda qisqa vaqtda sodir bo‘ladi. Reaktordagi plazma holatidagi 
mahsulot temperaturasining tez tushib ketishi oqibatida ma’lum 
miqdordagi volfram kukunlari tiklanmay qoladi. Ushbu holatni 
to ‘g‘rilash maqsadida quyidagi tuzilishga ega bo‘lgan, yangi turdagi 
reaktor taklif etilmoqda. 12.4-rasmda yangi turdagi plazmakimyoviy 
reaktoming ko‘ndalang kesimi bo‘yicha chizmasi keltirilgan; 
Plazmagenerator molibden va zanglamas po‘latda tayyorlangan ikkita 
silindrlardan tashkil topgan. Korpusning markaziy o ‘qi bo‘ylab 
koksial o‘rnatilgan ikkita yarim silindrlar (5) va (7) o ‘rnatilgan.

---

Markazda o ‘matilgan 5 silindrda, uning butun yuzasi bo‘ylab 
gazsimon reagentni uzatish uchun shaxmat tartibida joylashtirilgan 
sopel vazifasini bajaruvchi tangensial teshik (
6
) lar oinatilgan. Si- 
lindrlar oralig‘iga haydalayotgan vodorodni qizdirish uchun molibden 
simidan yasalgan qizdirgich o ‘matilgan.
Olingan kukunlami tadqiq qilish shuni ko‘rsatdiki, yangi turdagi 
reaktor bilan jihozlangan qurilma cho‘kish kamerasida deyarli kukun 
topilmadi, bu volfram uch oksidini qariyb to iiq tiklanganligi va 
volframning UDKlari filtrlarga tushganligidan dalolat beradi. Shunday 
qilib, yangi plazmokimyoviy reaktorda o ‘tkazilgan texnologik sinov 
tahlillaridan kelib chiqib quyidagi xulosalami berish mumkin: 
•xomashyoni qayta ishlash miqdori 95% ga ortadi;
•jarayonni boshqarish yaxshilanadi hamda volfram UDK olindi; 
•granulometrik tarkibning bir xilligi ortdi;
•tiklash jarayoniga ketadigan vaqt qisqardi;
•to iiq tiklangan plazma kukuni quyidagi tavsiflarga ega b oidi: 
mahsulot tarkibidagi kislorod miqdori 0,5 % va Fisher bo‘yicha 
volfram donalarining oicham i 0,07-0,09 mkm.
Mahsulot ishlab chiqarish jarayonida material yoki yarim tayyor 
mahsulot, xomashyo shakli, xossalari va holatini o ‘zgartiradigan 
usullar majmuyiga texnologiya deyiladi.
Moddaga plazma nurlanishining tushishi asosan energiya 
oqimining zichligiga, davomiyligiga, nurlanish toiqinining uzunligiga 
va moddaning fizikaviy xossalariga bo giiq . Nurlanishning bir qismi 
qaytadi, qolgan qismi esa yutiladi. Agar nurlanish zichligi katta 
boim asa (< 10ю Vt/m2), nurlanishning yutilgan qismi energiyasi 
issiqlik diffuziyasi y o ii bilan material bo‘ylab tarqaladigan issiqlikka 
aylanadi.
Nurlanishning ancha yuqori zichligida yuzanining intensiv 
moslashib qizishi (harorat 10
10
K/s gacha ko‘tariladi), yuz beradi va 
qaytish layoqati o ‘zining teng yarmiga tushib ketadi. Shunday qilib, 
reaktorda taxminan chuqurligi (Qr)m bo ig an erigan vanna hosil 
b oiadi. Bunda g-issiqlik o ‘tkazuvchanlik, г-plazm a impulsining 
davomiyligi. Nurlanish oqimi zichligining ko‘tarilishi erigan vanna 
yuzasining qaynash nuqtasiga to‘g‘ri 
keladigan 
haroratgacha 
ko‘tarilishiga olib keladi. Bunday holat yutilgan energiya taxminan 
zaxira bugianish issiqligiga Z-steng boiganda sodir bo iad i va 
quyidagicha aniqlanadi:
218

---

5