A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Aluminiy oksidlaridan aluminiy olish
Aluminiy oksididan aluminiy elektroliz yo‘li bilan olinadi. 
Jarayonni boshqarish uchun elektrolizyorga 90-94 % kriolit, 
6
—10 % 
giltuproq kiritilib, tok zanjiriga ulanadi. Bunda zanjirdan 4-10 V li 
7500-15000 A tok o ‘tadi va elektrolit 950-1000°C haroratgacha qizib 
suyuqlanadi.
Katodga borib aluminiy kationlari zaryadsizlanadi va vanna 
tubiga suyuq aluminiy yig‘iladi. Yig‘ilayotgan aluminiy har 3-4 
sutkada chiqarib turiladi.
0
‘rtacha 
1
tn aluminiy olish uchun 
2
tn aluminiy oksidi, 
0 ,1
tn 
kriolit, 0,6 tn anod massasi va 17000-18000 kBT/soat energiya 
sarflanadi.
Davlat standartlariga ko‘ra ishlab chiqarilayotgan aluminiy uch 
guruhga ajratiladi:
• I guruhga juda sof aluminiy kiradi, og‘irligi 99,999 % dan kam 
bo‘lmaydi va A-999 ko'rinishda markalanadi;
•II guruhga sof aluminiy kiradi va A-995, A-99, A -97, A-95 
ko‘rinishda markalanadi;
• III guruhga texnik sof aluminiy kiradi va A -85, A -
8
, A -7, A -
6
, 
A -5, A -0, A -E va A ko‘rinishda markalanadi.
81

---

A markali aluminiyda qo‘shimchalar miqdori 1 % gacha yetadi.
Aluminiy qotishmalari. Aluminiyni Cu, Si, Mg, Mn va boshqa 
elementlar bilan hosil qilgan birikmalari aluminiy qotishmalari 
deyiladi. 
Aluminiy qotishmalari puxtalik, texnologik xossalarining 
yaxshiligi, korroziyabardoshlik, texnik ishlovga moyillik kabi o ‘ziga 
xos xossalarga ega. Shu bois ular mashinasozlik, samolyotsozlik, 
aloqa (radiotexnika, EHM, kompyuter, ishxona jihozlari va shu 
kabilar) va energetika (kabel ishlab chiqarish) sanoatlarida ko‘p 
ishlatiladi.
Kimyoviy tarkibiga qarab aluminiy qotishmalari duraluminiy, 
avial va siluminlarga ajratiladi.