A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Quyma olish uchun suyuq metall va qotishmalarni tayyorlash. 
M a’lumki, quymakorlik sexlarida quyma buyumlar turli shakllardagi 
qoliplarga suyuq metall va qotishmalar quyish orqali hosil qilinadi. Bu 
maqsadda quymakorlik sexlarida metall va qotishmalarni suyuqlantirish 
uchun ishlatiladigan tegishli tuzilishdagi pechlardan foydalaniladi. 
Qanday pechlardan foydalanish metall va qotishmalaming xiliga 
bog‘liq boiadi. Masalan, cho‘yanni suyuqlantirish uchun asosan vag- 
rankadan, po‘lat suyuqlantirish uchun kichik konvertor, kichik marten 
pechi, elektr yoy pechlari, induksion pechlardan, rangdor qotishmalar 
suyuqlantirish uchun esa elektr yoy pechlari, qarshilik pechlari, induk­
sion pechlar va boshqalardan foydalaniladi. Yuqorida qayd qilgani- 
mizdek, quymakorlik cho‘yani, odatda, vagranka deb ataladigan 
pechda suyuqlantiriladi. Vagranka domna pechi kabi ishlaydi. G ilo fi 
p o ia t taxtalarini (listiarini) parchinlash yoki payvandlash y o ii bilan 
tayyorlanadi. Ichki qoplamasi shamot glshtidan teriladi. Vagran- 
kaning furmalar teshigidan shixta tushirish darchasigacha bo igan 
qismi shaxta deb, furmalar teshigidan pastki qismi esa gorn deb 
ataladi. Hozirgi vagrankalaming bo‘yi 9-10 m ga, shaxtasining 
diametri esa 3 m gacha yetadi. Vagrankalaming ish unumi 1 soatda 
suyuqlantirib olinadigan cho‘yan miqdori bilan belgilanadi va pech- 
ning diametriga qarab 25 tonnagacha suyuq cho‘yan olish mumkin.
Bunday vagrankada cho‘yan 
quyidagicha suyuqlantiriladi. 
Cho‘yan suyuqlantirishda shixtaning metall qismi - quymakorlik 
cho‘yani korxona chiqindisi, mashina siniqlari va ozroq miqdorda 
temir-tersakdan iborat boiadi. Y oqilgi sifatida, asosan, koks ishla­
tiladi. Flyus sifatida ohaktosh, dolomit, asosli marten shlaklari va 
boshqa materiallardan foydalaniladi. Vagrankaga koks, metall shixta 
va flyus maxsus darcha orqali tushiriladi. Koksning yonishi uchun 
zarur b o ig a n havo (ba’zan kislorod bilan boyitilgan havo) bosim 
ostida halqasimon quvurg‘a va undan furmalar orqali gomga beriladi. 
Hosil b o ig a n suyuq cho‘yan gomning qiya tubidan maxsus nov orqali
132

---

cho‘michlarga tushiriladi, cho‘michlardan esa qoliplarga quyib 
chiqiladi va tegishli shakldagi quyma buyum hosil qilinadi.
Quymakorlik korxonalarida po‘lat suyuqlantirishda kichik konver-