A yuldashev

2 -§ . Yuridik shaxslam i jami daromadini aniqlash tartibi
Foyda solig'ining aniqlashda d astaw al korxona jam i darom adini 
aniqlash lozim Jam i darom ad u chun jo 'n atilg an tovar, bajarilgan ishlar,
34

---

ko'rsatilgan xi/.m allar va boshqa operatsiyalar u chun korxona olishi lozim 
b o'lgan m ablag'lar yoki tekinga olingan m ablag'lar asosiy m anba bo'lib 
hisoblanadi. Bularga esa quyidagilar kiradi:
- tovarlam i (ishlarni, x izm atlam i) 
rcalizatsiya 
qilishdan keladigan 
tushum ;
- asosiy vositalar, nom oddiy aktivlar, qim m atli qo g 'o zlar, intellektual 
mulk obycktlari, m ateriallar va boshqa aktivlarni rcalizatsiya qilishdan ke­
ladigan darom ad;
- foizlardan keladigan darom adlar;
- dividendlar;
- tekinga olingan m ol-m ulk;
- m ol-m ulkni ijaraga berishdan keladigan darom ad;
- royalti;
tekin moliyaviy yordam (davlat byudjctidan berilgan subsidiyalar 
b undan m ustasno);
- d a'v o m uddati o 'tk az ib yuborilgan kreditorlik va d eponent qarzdor- 
likni hisobdan chiqarishdan olingan darom ad;
- ilgari chcgirib tashlangan xarajatlar, zararlar yoki shubhali qarz- 
larning o 'm in i qoplash tariqasida olingan darom adlar;
- valuta hisob-varaqalaridagi kurs b o 'y ich a m usbat farq; 
favqulodda darom adlar;
- boshqa darom adlar.
Agar o 'z a ro aloqador korxonalar tijorat va moliyaviy m unosabatlarida 
mustaqil yuridik shaxslar o 'rta sid a qo'llanishi m um kin bo 'lg an narxlardan 
farq qiladigan narxlam i qo'llasalar, Q o nun hujjatlarida belgilangan ta r­
tibda, narxlarda vujudga kelgan farqga teng m iqdorda darom ad sum m asini 
o'zgartirilishi m um kin
O 'z a ro aloqador korxonalar quyidagilardir:
Xorijiy davlatning yuridik shaxslari va u lam ing O 'zbekiston Respub­
likasida ro'yxatga olingan yuridik shaxslar h am d a u lam in g O 'zbekiston 
R espublikasidan tashqarida joylashgan sh u ’ba korxonalari;
- ayni bir yuridik yoki jism oniy shaxslar m uassislari b o 'lg an , O 'z b e ­
kiston Respublikasida ro'yxatga olingan yuridik shaxslar va xorijiy davlat- 
larning yuridik shaxslari.
Soliq solinadigan daro m ad lam i (foydani) belgilashda jam i d arom ad- 
dan quyidagi chegirm alar am alga oshiriladi;
- q o'shilgan qiym at solig'i, aksiz solig'i, m ol-m u lk solig'i, yer solig'i, 
yer osti boyligidan 
foydalanganlik u chun soliq, ekologiya solig'i, suv 
resurslardan foydalanganlik u chun soliq, boj to'lovlari;
- b anklam ing va boshqa m oliya-kredit tash k ilo tlam in g qisqa m uddatli 
kreditlari bo'yicha foiz to'lovlari sum m alari, to 'lo v m uddati o 'tg a n va t o '­
lov m uddati uzaytirilgan ssudalar bo'yicha foizlar b u n d an m ustasno;
- xodim larga ish haqi to 'lash b o 'y ich a xarajatlar (banklar, su g 'u rta 
tashkilot lari, vidcosalonlar, vidcoko'rsatuv, video va audio yozuv punktlari, 
auksi-onlar, kazino, pul yutuqi qo'yilgan uyin avtom atlari va boshqalar 
m ustasno:
35

---

- belgilangan tartibda kintilgan renta to'Io v lam in g sum m asi;
ijara haqi (iizing to'lovi);
asosiy vositalarni t a ’m irlash xarajatlari;
- ch e t ellik yuridik va jism oniy shaxslarning m oddiy xarajatlari va 
ko'rsatilgan xizm atlam ing qiym ati;
- m ajburiy su g 'u rta to'lovlari b o 'y ich a o 'tk azilg an qo n u n xujjatlarga 
muvofiq ish haqiga hisoblangan sum m alar;
- m ahsulotni (xizm atlarni) sertifikatlash ishlariga haq to 'lash xara­
jatlari sum m asi;
- q o n u n hujjatlarga m uvofiq n o rm alar b o 'y ich a xizm at safarlari 
xarajatlari sum m asi;
- q o n u n hujjatlariga m uvofiq n o rm alar b o 'y ich a vakillik m aqsad- 
laridagi xarajatlar sum m alari;
- reklam a xarajatlari;
- belgilangan n o rm alar doirasida kadrlar tayvorlash va ulam i qayta 
tayyorlash u ch u n xarajatlar sum m alari;
- soliq to 'lo v ch i balansidagi so'glikni saqlash obyektlari, qariyalar va 
n o g 'iro n lar uylari, m aktabgacha tarbiya bolalar m uassasalari, bolalam ing 
dam olish lagerlari, m adaniyat va sport obyektlari xalq t a ’limi m uassa­
salari, uy-joy fondini saqlashga m ahalliy daviat hokim iyat organlari tas- 
diqlangan norm ativlarga m uvofiq keladigan xarajatlar sum m alari, shu- 
ningdek, soliq to 'lo v c h ilar sanab o 'tilg a n m uassasalam i saqlashda ulush 
q o 'sh ib qatnashib, an a shu m aqsadlar u ch u n qilinadigan xarajatlam ing 
sum m alari;
- q o n u n hujjatlarida belgilab qo'yilgan boshqa m ajburiy to'lovlar.
U shbu m oddaning birinchi qism ida nazarda 
tutilgan 
xarajatlar va
m ajburiy to 'lo v lard an tashqari quyidagi xarajatlar va ajratm alar ham jam i 
d aro m ad d an chegirib tashlanadi.
1) B anklar bo'yicha:
- kredit resurslari u ch u n to 'lo v la r, operatsiya 
xarajatlari, pul m ab- 
la g ia ri va boyliklam i tashish h am d a saqlash xarajatlari:
- m ijozlarning hisobvaraqlari, shu ju m lad a n , jism oniy shaxslarning 
om onatlari b o 'y ich a hisoblangan va to 'la n g a n foizlari;
tavakkalchilik operatsiyalari b o 'y ich a zaxira hisoblash, 
uchirilgan 
um idsiz ssuda sum m alari;
2) S u g 'u rta tashkilotlari bo'yicha:
- qayta su g 'u rta shartnom alari b o 'y ich a berilgan to 'lo v sum m alari;
- am al qilishi hisobot yili oxirigacha to 'la n m ag a n sug'urta va qayta 
su g 'u rta shartnom alari b o 'y ic h a berilgan to 'lo v sum m alari;
- su g 'u rta va qayta m ajburiyatlari b o 'y ich a am algaoshirilgan va hisob­
langan to 'lo v sum m alari.
- o 'tg a n yillardagi su g 'u rta hodisalari b o 'y ich a to 'la n m ag a n to 'lo v
sum m alari, shu ju m lad an , d a ’vo m uddati doirasidagi 
m ajburiyatlar sum ­
malari;
36

---

- sug'urta tashkiloti su g 'u rta hodisalari ro'y berishini b artaraf etish va 
uning oldini olisliga doir tadbirlam i moliyalashga sarflaydigan m ablag'lar 
sum m alari;
- sug'urta tashkilotlarning zaxira londlari bu tashkilotlar ustav fon- 
dining 25 % yetguniga q ad a r sug'urta tashkilotlari 
o 'z darom adlarining 
25 % m iqdorida zaxira fondlariga qiladigan ajrntm alar
Jam i d arom addan chegirib tashlanadigan xarajatlar, m ajburiy to 'lo v ­
lar, chiqim lar va ajratm alarni aniqlash tailibi O 'zbekiston Respublikasi 
V azirlar M ahkam asi to m o n id an belgilanadi.
Agar am alga oshirilgan xarajatlar bir nccha toifaga kiritilgan bo'lsa, u 
faqat bir m a rta jam i d aro m ad d an chegirib tashlanadi.
Asosiy vositalar am ortizatsiya qilinadi, yer b unda» m ustasno, asosiy 
vositalam ing soliq solinadigan davr m obaynida belgilangan norm alar 
doirasida hisoblangan am ortizatsiya ajratm alari sum m alari jami d aro m a d ­
dan chegirib tashlanadi.
B undan tashqari, n om oddiy aktivlarga qilingan xarajat la i jam i d a ­
rom addan eskirish tarzida h ar oyda, korxona to m o n id an ulam ing bosh- 
langich qiym ati va u lardan unum li foydalanish m uddati asosida hisoblab 
chiqilgan norm alar b o 'y ich a chiqarib tashlanadi.
3 -§ . Foyda solig‘ining stavkalari
K orxona, tashkilot va firm alarning soliq solinadigan foydasiga eng 
yuqori - 35 % stavka O 'zbekiston R espublikasining Soliq kodeksida 1998- 
yilda belgilangan edi, 1999-yil 1-yanvardan 33 % 
2000-yil l-yanvardan 
esa 31 %, 2 0 0 1-yil 1-yanvardan boshlab stavka 26 % va 2002-yiIda esa 
24 % 2003-yil 1-yanvardan 20 % 2006-yil 1-yanvardan 12,4 %, 2007-yil
1-yanvardan 10 % belgilangan.
O 'zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkam asi quyidagilar u chun foy­
dasiga solinadigan soliqning kam aytirilgan stavkalarini belgilashi m um kin:.
- qishloq xo'jaligi m ahsulotlarini ishlab chiqaruvchi 
korxonalar 
u c h u n asosiy faoliyati b o 'y ich a , ya’ni ular yagona yer solig'i to 'laydigan 
b o 'ld ila r, 1-yanvar 2002-yildan boshlab;
- chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar uchun;
- bolalar bop va badiiy hunu rm an d ch ilik m ahsulotlari ishlab ch iq a­
ruvchi korxonalar uchun;
- o 'zi ishlab chiqargan m ahsulotlarini eksport qiluvchi korxonalar 
uchun.
K orxonalarga to 'la n ad ig a n dividendlar va foizlarga O 'zbekiston Res­
publikasi V azirlar M ahkam asi belgilagan 
stavka b o 'y ich a to 'lo v m anba- 
yida soliq solinadi.
O 'zbekiston Respublikasidagi to 'lo v m anbayida ilgari soliq undiril- 
gan dividendlar va foizlarni olgan rezident yuridik shaxslar to 'lo v m a n ­
bayida soliqning to'langanligini 
tasdiqlaydigan hujjatlar mavjud bo'lsa, 
ulam i jam i d aro m ad d an chegirib tashlash huquqiga egadirlar.
37

---

Banklar va boshqa m oliya-kredit tashkilotlarga to 'lan ad ig an foizlarga 
to'lov m anbayida soliq solinm aydi, balki b ank va boshqa m oliya-kredit 
tashkilotiga belgilangan tartibda soliq solinadi.
N orezidentning O 'zbekiston Respublikasidagi to 'lo v m anbayidan olin- 
gan, doim iy muassasa bilan bog'liq b o 'lm a g an foydasiga m anbada che- 
girm alarsiz quyidagi stavkalar b o 'y ich a soliq solinadi:
D ividendlar va foizlar
15 %
Tavakkalchiliklam i sug'urta qilishga yoki qayta su g 'u rta qi­
lishga to 'la n g an sug'urta m ukofotlari
10 %
O 'zbekiston Respublikasi bilan boshqa davlatlar o'rtasida
xarajat qilishda xalqaro aloqa uchun telekom m unikatsiyalar
yoki transport xizm atlari uchun
6 %
Ijaradan olingan darom adlar, xizm atlar ko'rsatish, m aslahat
berish
20 %