A yuldashev

TAKRORLASH U C H U N SAVOLLAR
1. Soliq siyosati nim a?
2. Soliq siyosatining ch et el tajribasi?
3. Soliq siyosatini ishlab chiqishda davlatni roli nim adan iborat?
4. Hozirgi sharoitda soliq siyosatining asosiy yo'nalishlari nim adan 
iborat?
5. Soliq m exanzm i nim a?
6. B udjet-soliq siyosati yaxlitligi va moliyaviy tartibga solish nim adan 
iborat?
7. M oliya siyosati nim a?
29

---

I V bob. SO LIQ LARNING IQ T ISO DIYO TN I BO SH Q ARISH DAG I 
ROLI VA SO L IQ IMTIYOZLARI
l - § . T o‘g‘ri va egri soliqlar haqida tushuncha va ularni budjet 
daromadlarini to ‘ldirishdagi roli
D aviat budjeti daro m ad larid a to ‘g ‘ri va egri soliqlar nisbati deyarli bir 
xil, aham iyati esa h ar xil.
T o 'g 'ri soliqlarda soliqlarning huquqiy va haqiqiy to'lovchisi to ‘g ‘- 
rid a n -to ‘g ‘ri m ahsulot ishlab chiqaruvchi, ishlar bajaruvchi va xizm atlar 
ko ‘rsatuvchi korxonaning o'zginasidir. Bu yerda soliq og'irligini boshqalar 
yelkasiga ortish holati bo'lm aydi. Bu soliqlar to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri m oddiy 
ishlab chiqarish va ko'rsatilgan xizm atlar rejasining sifat bo'yicha bajarili- 
shiga bog'liq. Agar respublikam izda m ahsulot ishlab chiqarish va uni so- 
tish oshib borsa ham da uning m oddiy va pul xarajatlari kam ayib borsa 
korxonalar va birlashm alar darom adlari oshib boradi. D arom adlam ing 
oshishi ham korxona va birlashm a va ham daviat byudjeti uchun zarur. 
D arom ad solig'i orqali daviat korxona va birlashm alarda m ahsulot ish­
lab chiqarish va sotish rejasining bajarilishidan, jam i xarajatlam ing rejali 
uslubi asosida am alga oshishidan va um u m an korxona moliyaviy ahvolidan 
xabardor b o ‘lib turadi. U lam in g m oliyaviy ahvoli yaxshi b o ‘lsa, byudjetga 
soliqlar k o ‘proq tushadi, aks hold a kam tushadi. Yoki m ol-m ulk solig‘ida 
korxona va tashkiiotlarda asosiy ishlab chiqarish fondlari qiym atiga qarab 
soliq hisoblanadi. Asosiy ishlab ch iqarish fondlari, y a ’ni stanoklar, m ashi- 
nalar, h ar xil m exanizm lar, asbob-uskunalam i oshiqcha ko'paytirib yubor- 
sa, korxona soliq k o ‘p to ‘laydi. O z fo n d lar ishlatib k o ‘proq m ahsulot ishlab 
chiqarish va sotishga erishsa, kam soliq to ia y d i D em ak, soliq bu yerda 
korxona ixtiyoridagi asosiy fondlardan unum li foydalanishga va ishlatil- 
m aydigan, keraksiz fo ndlam i sotib yuborishga undaydi.
Y er solig'i esa korxona birlashm a va tashkilotlar ixtiyorida bo'lgan 
yerlardan sam arali foydalanishni ko'zlaydi.
U m u m a n to ‘g ‘ri soliqlarning respublikam iz iqtisodiyotiga ju d a katta 
ijobiy t a ’siri m avjud. U lar respublikam iz korxona, tashkilot birlashm a- 
laridan m oddiy xarajatlam i, m o l-m u lk lam i, yerlam i transport vositalan va 
pul m anbalarini tejash va iqtisod qilishga undaydi. U lardan budjetga tush- 
gan soliqlar esa respublika ijtim oiy iqtisodiy m aqsadlariga yo'naltiriladi.
0 ‘z mablagM aridan m eh r-sh afq at, ekologiya va boshqa ijtim oiy m aq- 
sadlarga ishlatgan korxona, birlashm a va 
tashkilotlarga esa soliqlardan 
q ato r yengilliklar beriladi. D em ak, b unda soliqlarning ijtim oiy, insoniylik 
xarakterdaligi o ‘z ifodasini topadi.
30

---

Soliqlam ing ayniqsa kam chi xalq istc’moli m ollari yangi va raqobatga 
bardosh bera oladigan m ollar ishlab 
chiqarishni rag'batlantirish u chun 
ham aham iyati kattadir
Egri soliqlam ing bozor iqtisodiyoti talablaridan, uning o 'tish davri 
qiy-inchiliklaridan kclib chiqqanligini aytib o 'tg a n cdik.
Iqtisodiyotni rivojlanishi erkin b ozor m unosabatlariga asoslanadigan 
b o 'lsa, hokim iyat dem okratik y o 'ld an rivojlanadigan b o 'lsa, davlat bilan 
bozor m unosabatlari sharoitida ishlaydigan korxonalar, birlashm alar va 
tashkilotlar o'rtasidagi m unosabat faqat huquqiy m unosabat asosida b o 'li- 
shi taqozo etiladi. S hunday m unosabatlar soliqlar, shu jum ladan, egri 
soliqlar bilan ham am alga oshiriladi.
A yniqsa b ozor iqtisodiyotiga o 'tish n in g dastlabki 
dnvrlnrida jam iyat 
u ch u n zarur bo'lgan moliyaviy m an b alam i faqat to 'g 'ri soliqlar orqali 
ta ’m inlash im koniyati yctarli b o 'lm a y qoladi.
Shuning u chun to 'g 'ri soliqlardan tashqari egri soliqlardan ham foy- 
dalaniladi.
Egri soliqlam ing ham yurtim iz iqtisodiyotida aham iyati kattadir Hi-