Abduhamidov F. A

QATTIQ JISMLARNING MEXANIK XOSSALARI. 
Deformasiya deb – jismning shakli va hajmini ozgartirishiga aytiladi. 
Qattiq jism deformasiyasi, jismga ta’sir etayotgan tashqi kuchlar natijasida 
jismni tashkil etuvchi zarralarning vaziyatini o’zgartirishidan vujudga keladi. 
Qattiq jism deformasiyasining bir nechta turlari mavjud (51-rasm). 
51-rasm 
1 – cho’zilish; 2 – siljish; 3 – xamma tomonlama siqilish. 
Agar tashqi kuch ta’siri to’xtaganda, jism boshlang’ich shakli va 
o’lchamlariga qaytsa, bunday deformasiya – elastik deformasiya deb ataladi. 
Agar tashqi kuch olinganda, jism deformasiyalangan vaziyatini saqlab 
qolsa, bunday deformasiya – plastik deformasiya deb ataladi. 

---

59 
Molekulyar fizika 
CHO’ZILISH DEFORMASIYASI. GUK QONUNI. 
Bir jinsli sterjen F kuch ta’sirida cho’zilayotgan 
bo’lsin (52-rasm). 
l
0
– boshlang’ich uzunligi; l – oxirgi uzunligi. 
0
l
l l
  
- absolyut uzayish; 
0
l
l



- nisbiy uzayish; 
Cho’zilishda ɛ 
>
0, siqilishda esa ɛ 
<
0 bo’ladi; 
F - ta’sir etayotgan kuch; 
S – sterjenning ko’ndalang kesim yuzi; 
F
S


- mexanik kuchlanish. 
Guk qonuni: kichik deformasiyalarda kuchlanish nisbiy uzayishga 
proporsional. 
E



Bu yerda: 
2
N
E
Pa
m







- elastiklik moduli yoki Yung moduli. Yung 
moduli moddaning turiga bog’liq koeffisient bo’lib, xar bir modda uchun 
jadvalda alohida beriladi. 
Yuqoridagi mexanik kuchlanish formulalaridan quyidagi munosbat kelib 
chiqadi. 
0
0
F
F
l
SE
E
E
F
l
S
S
l
l










Mexanikada guk qonunini F=kΔl formula bilan ifodalanishini bilasiz.
0
0
SE
F
l
k l
l
SE
k
l

  

Oxirgi ifoda moddaning bikrligini uning turi va o’lchamlariga ko’ra 
aniqlash formulasi bo’ldi. 

---

60 
Abduhamidov F.A.