Abdulla qodiriy nomidagi jizzax

Ong haqida tushuncha 
Ong-psixikaning eng yuksak darajasi bo’lib u faqat insongagina xosdir. 
Ong ijtimoiy tarixiy sharoitda odam mehnat faoliyatining tarkib topishida til 
yordamida boshqa kishilar bilan doimiy munosabatda bo’lish natijasidir. Bu 
ma'noda ong mutafakkirlar ta'kidlab o’tganlaridek, ijtimoiy mahsulotdir.
Ongning birinchi xossasi - bu anglash demakdir. Inson ongi tevarak 
atrofdagi tashqi olamga doir bilimlar yig’indisidan iboratdir. Anglash tashqi 

---

94 
olamdagi narsalarni tushunish bo’lib, uning tarkibiga muhim bilish jarayonlari 
kiradi. 
Ongning ikkinchi xossasiga binoan, ongda ob'ekt bilan sub'ekt 
o’rtasidagi aniq farq o’z ifodasini topadi, ya'ni odam "men" degan 
tushunchani "men emas" tushunchasidan farqini ajratadi. Odam o’zini bilish 
qobiliyatiga ega bo’lgan, ya'ni psixik faoliyatda o’z-o’zini tekshira oladigan 
yagona mavjudotdir. 
Ongning uchinchi xossasiga asosan ong yordami bilan odamning 
maqsadni ko’zlash faoliyati ta'minlanadi. Faoliyat maqsadlarini yaratish 
ongning vazifasiga kiradi. Bunday faoliyat motivlari yuzaga keladi va cha-
malab ko’riladi, irodaviy qarorlar qabul qilinadi, harakatlarni bajarish yo’llari 
hisobga olinadi. 
Ongning to’rtinchi xossasiga asosan turli munosabatlardan ongli rav-
ishda turli his-tuyg’ular yuzaga keladi. Ong kishilar munosabatlarining 
yig’indisidir. 
Ong yuzaga kelishining asosiy sharti, vositasi tildir. Psixikaning eng 
quyi darajasi ongsizlikdir. Ongsizlik - bu shunday psixik jarayonlar va 
hodisalar yig’indisiki, unda inson o’z xatti-harakatlariga javob bermaydi, an-
glamaydi. Bunga tush ko’rish, ba'zi patologik hodisalar, alaxlash, gallyusi-
nasiya kabilar kiradi.
Xulosa qilib aytganda, psixologiya hayot faoli-
yatining o’ziga xos shakli bo’lib, psixik rivojlanishning qonuniyat va mex-
anizmlarini o’rganuvchi fandir. Psixologiya fanining asosiy vazifasi psixik 
hodisalarni o’rganish va ilmiy asoslashdir. Psixik hodisalar ma'lum qonuni-
yatlarga bo’ysunadi. Psixologiya shunday qonuniyatlarni 
mohiyatini 
ochishga, ularni tarkib topishi va rivojlanishini o’rganishga qaratilgandir. 
Ushbu qonuniyatlarni bilish, ularni boshqarish, tashkil etish, ta'lim-tarbiya ja-
rayonini to’g’ri olib borishga yordam beradi.
Odam ongining ayrim tomonlari va fuksiyalari tarixdan taraqqiy qilib kelgan. 
Kishilarda faqat ularning o’ziga xos bo’lgan, ehtiyojlar vujudga keldi va 
taraqqiy etdi.
Ehtiyoj odamning kun kechirishi, yashashi va kamolga yetishi uchun zarur 
narsalarning hammasi demakdir. 
Odam yashash, hayot kechirish uchun o’z ehtiyojlarini qondirishi lozim. 
Ehtiyoj hayvonlarda ham bor. Ammo hayvonlarda faqat biologic, tug’ma 
ehtiyojlar bo’ladi, ovqatlanish, o’z – o’zini himoya qilish, naslqoldirish 
ehtiyojlari bor, xolos. Odamda bu biologik ehtiyojlardan tashqari, yana 
yuksak ehtiyojlar – bilish ehtiyojlari, ijtimoiy, ma’naviy, estetik va boshqa 
shu kabi ehtiyojlar bor. Bu ehtiyojlar tug’matug’ma ehtiyojlar emas, ular 
tarixan taraqqiy etgan. Ijtimoiy zot bo’lgan odamning biologik ehtiyojlari ham 
tarixiy taraqqiyot jarayonida sifat jihatdan tubdan o’zgargan. 
Kishilarning ehtiyojlari ijtimoiy tuzum shakllarining taraqqiyotiga qarab 
o’zgaradi.
Tarixda odam miyasi taraqqiy etishi bilan birga sezgi ko’ruv, eshituv, tuyg’u 
organlari, ayniqsa, yuksak kamolotga erishdi. Odam musiqani, nafis suratlarni 

---

95 
va boshqa san’at asarlarini idrok etishga qodir bo’ldi. Qo’l asosiy mehnat 
organi bo’lish bilan birga asosiy tuyg’u organi ham bo’lib qoldi. 
Odamning tarixiy taraqqiyotida uning idroki va xotira faoliyati ham 
takomillashib va sifat jihatidan o’zgarib turdi. Tashqi dunyodagi narsa va 
hodisalarni anglab – bilib, shu bilan birga kengroq va chuqurroq idrok 
etadigan bo’ldi, o’z faoliyatidagi tajriba mahsulini anglab – bilib esda 
qoldiradigan va undan anglab – bilib foydalanish qobiliyatiga ega bo’ldi.
Shubha yo’qki, odam psixikasi bilan eng yuksak taraqqiy etgan 
xayvonniig psixikasi o’rtasida juda katta tafovut mavjuddir. Masalan, 
hayvonlarning «tili» bilan odamntsig tilini bir-biriga taqqoslab bo’lmaydi. 
Hayvon o’z qabiladoshlariga muayyan, bеvosita vaziyat bilan chеklangan 
hodisalar xaqida faqat xabar bеrishigina mumkin bo’lgai bir paytda kishi til 
vositasida boshqa odamlarga o’tmish, hozirgi payt va kеlajak xaqida axborot 
bеrishi, ularga sotsial tajribani еtkazishi mumkin. 
Insoniyat tarixida til tufayli aks ettirish imkoniyatlarining qayta 
qurilishi yuz bеrdi: borliq kishi miyasida yanada ravshan aks etadi. Alohida 
xar bir kishi til tufayli jamiyatning ko’p asrlik tajribasida orttirilgan
tajribadan foydalanadi, u o’zi shaxsan hеch qachon uchratmagan hodisalar 
haqidagi bilimlarga ega bo’lishi mumkin. Bundan tashqarp, til kishiga 
ko’pla6 hissiy taassurotlarning mazmuni to’g’risida o’ziga xisob bеrish 
imkoniyatiny yaratdi. 
Hayvonlarning «tili» bilan odamning tili o’rtasidagp tafovut 
tafakkurdagi tafovutni xam bеlgilaydi. Bu shu narsa bilan izohlanadiki, 
alohida xar bir psixik funktsiya boshqa funktsiyalarning o’zaro ta’sirida 
rivojlanadi. 
Tadqiqotchilar o’tkazgan ko’plab ekspеrimеntlar yuksak taraqqiy etgan 
hayvonlarga faqat amaliy tafakkur (Pavlovning iborasi bilan aytganda, «qo’l» 
tafakkuri) xosligini,Ongning va voqеlikni aks ettirishning ongga xos 
shakllanishi rivojlanishi bilan birgalikda shaxs sifatida odamning o’zi ham 
o’zgarmoqda.