Abdulla Qodiriy O’tkan kunlar yozg‘uchidan

13. QAMOQ

«Yormozor» mavzi’ida shahar qo‘rg‘onig‘a tiralib so-ling‘an o‘rda. O‘rda darbozasining sahni botmonlab hisoblang‘an mevazor bo‘lib, bunda olma, o‘rik, nok va tut yog‘ochlari xilig‘ina bor edilar. Darbozaning ikki biqinini o‘rab olg‘an loyig‘a gullar, naqshlar tushirilib ishlangan sakkiz gazlar yuksaklikda o‘rda qo‘rg‘oni, darbozaning ikki burjida alachami, bo‘zdanmi uzun choponlar kiyib, boshlarig‘a quloqchin qo‘ndirg‘an, qayish kamar ustidan qilich tiqinib miltiqlarig‘a suyang‘an ikki yigit ko‘rinadirlar — bular navbatchi o‘rda qorovuli, qorong‘i tushishka yaqinlashqanliqdan qiya yopilib turg‘an darbozani kimdir, ichkaridan bittasi zichlab yopdi-da, kuch sarf qilib darbozaning zo‘r zanjirini sharaq-shuriq etib bog‘ladi. Hozir bizga o‘rda ichiga kirish mumkin bo‘lmag‘ani uchun qo‘rg‘onning tashqari tegrasida aylanib turayliq: darbozaning so‘l biqinig‘a qarab ikki yuz adim ketsak qo‘rg‘on devori tugalab, burja yetiladir. Qo‘rg‘on burjiga qorovul turish uchun maxsus manora shakilli joy yasalg‘an bo‘lsa ham hozirda navbatchidan xolidir. Shundan keyin bir bo‘shliq yer bilan qo‘rg‘onning janubiga qarab ketiladir. To‘rt yuz adimlab borilg‘ach, qo‘rg‘onning sharqi-janubi burjiga yetilib, bu burjini ham anovisidek qorovulsiz topiladir. Bu burjdan qarag‘an kishiga qo‘rg‘onning g‘arbi-janubi burji ham

www.ziyouz.com kutubxonasi 37

O’tkan kunlar (roman). Abdulla Qodiriy

ko‘rinib, shu yo‘sunda o‘rdaning to‘rt burjini aylanib chiqilsa bir ming olti yuz adim bosilg‘an bo‘lib o‘rda-ning g‘arb tomonidan biz tanishqan o‘rda darbozasig‘a kelinadir.

Hozir qorong‘i ham o‘bdan tushkanliqdan kishi-kishini tanimasliq darajada edi. Boyag‘i darboza ustida ko‘ringan qorovullar hamon qora haykal kabi qotib turar edilar.

Shahar ichidan o‘rda darbozasig‘a qarab kelmakda bo‘lg‘an bir necha ot oyog‘larini eshitib qorovullardan bittasi — «tuyoq tovshimi?» deb, ikkinchisiga savol tashlab qo‘ydi. Ikkinchi qorovul mo‘ralab-mo‘ralab yo‘lg‘a qaradi:

— Uch otliq ko‘rinadir.

— Vaqtsiz kelguchi kim ekan?

— Bunday vaqtda qo‘rboshidan boshqa kishi kelmas edi, ehtimol, o‘shadir.

Darvoqi’, qo‘rboshi o‘zining ikki yigiti bilan yetib keldi va otidan qo‘nib jilovini yigitining qo‘lig‘a berar ekan, qorovullarg‘a buyurdi:

— Darbozani ochsinlar!

Qorovullar ichkariga xabar bergandan so‘ng darboza ochilib qo‘rboshi ichkariga kirdi. O‘rdaning tevarak masohatini biz chamalab ko‘rgan edik, shuning uchun o‘rdaning qay daraja keng bo‘lishi ham bizga qiyosan ma’lum. Ammo o‘rdaning ko‘proq qismi darboza tomonida qoldirilib, janubka tortilg‘an xatti mustaqim bir devor bilan bo‘lingan edi. Narigi tomon o‘rdaning ichkari qismini tashkil etib, unda bek — hokim oilasi turar edi. O‘rdaning tashqarig‘i qismining uch tarafi (janub, sharq, g‘arb) binosiz, faqat qo‘rg‘on devorlari-ning zinalari edi. Ammo imorat qismi darboza bilan bir qatorda bo‘lib, so‘l biqinida devonxona, uning qatorida bo‘yiga qirq, eniga yigirma olchin joy olg‘an o‘n besh darichalik kattakon chorzari uy, ichida elli chog‘liq bek yigitlari gulxan solib o‘lturar edilar. Bu uyning qatori oshxona, otxona va shuningdek, hojat uylarini tashkil etar edilar.

Qo‘rboshi darbozabon yonida to‘xtab, undan so‘radi:

— Bek ichkaridamilar?
Darbozabon darbozani kuchanib yopar ekan, javob berdi:
— Bilmadim, taqsir.
O‘rdaning charog‘chisi darboza yaqinidag‘i mash’ala yog‘ochig‘a o‘t berib, butun o‘rda ichi yorib ketdi. Qo‘rboshi darbozaning o‘ng tarafiga qarab yurdi. Bu tomonda nihoyatda ziynatlanib bino qiling‘an oliy imoratlar bo‘lib, shahar ustalarining hamma san’at va mahoratlari shu binolarda gavdalanur edi. Qo‘rboshi bi-rinchi eshik yonida turg‘an yarog‘liq qorovuldan o‘tib, kichikrak, naqshliq bir uyga kirdi. Ikkinchi eshikdan o‘tib, ulug‘ bir zolga chiqdi. Zol juda nafis ishlangan edi: oltin qandildagi ellilab sham’larning nuri bilan munaq-qash devorlarning oltin, kumush, ko‘k-qizil, oq-pushti, sariq-qora gullari yulduzlardek yashnab, uyga bir xa-yoliylik berar edilar. Uyning ostig‘a to‘shalgan qizil lola gullik gilam kishini go‘yo bir chamanda his etdirar edi. Zolning to‘rida, kichkina haldor bir eshikcha yonida, atlas ko‘rpacha ustida o‘n besh yoshlar chamaliq, qizil duxobadan kiyingan ko‘rkam bir o‘g‘lon palov yeb turar edi.

Qo‘rboshi eshikdan kirar ekan, o‘g‘long‘a qarab kulimsiradi:

— Ha, Ahmadxon, siz shu yerda ekansiz, — dedi. Ahmadxon joyidan qo‘zg‘almadi:

— Men hamisha shu yerda, qani, oshg‘a.

— Rahmat. Qushbegi ichkaridadirlar?
— Ichkaridalar, — dedi Ahmadxon, — men to‘yib qoldim, kelsangiz-chi.
— Bo‘lmasa, tabarruk qo‘lingiz bilan bitta oshatsangiz.
Ahmadxon qo‘lig‘a siqquncha osh olib qo‘rboshig‘a tutti, qo‘rboshi ixlos bilan Ahmadxonning qo‘lidan oshadi. Ul oshnig‘ina emas, hatto Ahmadxonning qo‘lini ham oshaydirg‘an edi.