Abdullayeva sarvinoz

aytilaverib siyqasi chiqqan gap”(O”TIL II.268-bet) ma’nosini bildirayotgan so’z 
bilan omonimlik munosabatini hosil qilmoqda. Bu esa adibning so’z qo’llash 
mahoratining boyligini ko’rsatib beruvchi vosita sifatida xizmat qilmoqda.
Adib bir baytning o’zida antonimlarni mahorat bilan qo’llay olgani uning 
ohoriy shakldoshlik yaratganini ko’rsatadi.
Qayu erda bo’lsa o’qush birla o’g, 
Ani er atagil necha o’gsa o’g. 
O’qush, o’g, bilig kimda bo’lsa tugal,
Yavuz ersa kad te, kichik ersa o’g. 
*** 
Agar kimda bo’lsa aql, ilm, zehn, 
Uni madh etib sen tugal er degin 

---

47 
Ziyod bo’lsa kimda uquv, aql, bilim, 
Yomon va kichik bo’lsa ham uni maqtagin. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Mazkur omonim so’zlar misralarda ma’no jozibasini ta’minlash bilan birga 
ohangdorlikni yuzaga keltirishga xizmat qilmoqda. Bu esa adib mahoratining 
ko’zgusidir.
Eran er nqatinda o’zinko’zladi, 
Tapug’ qildi yuz yil, ani izladi. 
Tapug’ kezlayu qil kishi ko’rmasu, 
Bu so’z mubram erdi, o’zum so’zladu. 
*** 
Yagiz er yashil turqu yuzka badi. 
Xitay arqishi yadti Tavg’ach idi. 
** 
Yashil shohi bo’z yer yuzin qopladi, 
Xitoy karvonin yoydi Tavg’och idi. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Mazkur o’rinlarda “yuz ” “sanoq son bilan ifodalangan yoshni, umr”ni va 
“yuz”“Odam 
boshining 
old 
tomoni 
ko’rinishi, 
chehra, 
bet, 
aft”
(O’.T.I.L 463-bet) ma’nosidan o’sib chiqqan yer yuzi ma’nolarini ifodalab kelgan. 
Bu esa bayon etilayotgan fikrlarda ma’no nozikligini ta’minlaydi.
Balo keltiradi boshga bu tilim, 
Boshimni u kesmay qilayin  tilim.
(Qutadg’u bilig. 20-bet) 

---

48 
Boqijon To’xliyev tadbilidan keltirilgan birinchi misradagi “tilim” so’zi 
“insonning og’iz bo’shlig’ida joylashgan…nutq tovushlarini hosil qilishda xizmat 
qiladigan a’zo” semasidan o’sib chiqqan “insonning so’zlash, gapirish
qobiliyati” (O’.T.I.L-IItom. 174-bet.) semasida qo’llangan. Bu sema esa ikkinchi 
misradagi “narsalarning uzun- uzun qilib, kesib ajratilgan har bir bo’lagi, tilik ” 
ma’nosi bilan shakldoshlik hosil qiladi. Bunday shakldosh so’zlar mazkur tabdilda 
juda ko’plabuchraydi: 
Mumtoz she’riyatda eng ko’p qo’llaniladigan omonim so’zlardan biri bu