Abdullayeva sarvinoz

va shu kabilarning to’qnashgan chalkashgan yeri yoki dilda to’plangan, 
ko’ngilga g’ashlik solayotgan, yechilmay bosh qotiradigan narsa ” (O’.T.I.L.II 
tom.218-bet) ma’nosini, chigal leksemasi esa”chalkashib, murakkablashib ketgan, 
chalkash” (O’.T.I.L.II tom.365-bet) ma’nosini bildiradi. Ko’rinib turganidek, 
ushbu sinonimik qatorda tugun leksemasiga nisbatan chigal leksemasida ma’no 
ottenkasi kuchliroq va bu fikrda ta’kidnianiq ifodalashga xizmat qilmoqda.
Shuning uchun kotib dono, idrokligina emas, xati-xush, so’zi 
go’zalbo’lsin.
(Qutadg’u bilig. 60-bet) 
Ushbu o’rinda sifat so’z turkumiga oid leksemalar bir sinonimik qatorni tashkil 
etgan. Bunda dono so’zi “aql-zakovatli, donishmand, oqil” (O’.T.I.L.I tom.234-
bet) ma’nosini, idrokli esa “idroki bor, tez tushunib oladigan, zehni o’tkir, fahmli, 
farosatli” (O’.T.I.L. Itom.315-bet) ma’nolari bilan kontekstual sinonimiyani 
tashkil 
etgan. 
Xush,go’zal 
leksemalari 
ham 
shunday 
munosabatga 
kirishgan.chunki, bu ikki leksema nutqdan tashqarida boshqa ma’nolarni anglatadi. 
Xush- “yaxshi, ma’qul, durust” (O’.T.I.L.II tom.342-bet) ma’nosini, go’zal “husni 
odatdagidan ortiq, xunukning aksi”(O’.T.S.L.223-bet) ma’nosini bildiradi. 
Shakldosh so’zlarning mazkur holatda kelishi ta’sirchanlikni oshirib, takrorning 
oldini olishga xizmat qilmoqda.
Sinonimlar adibning til imkoniyatlaridan qay darajada foydalana olish darajasini 
ko’rsatadigan birlikdir: 
Sevinch-menda. Emgak menga yaqin yo’lamaydi. Quvonchva 
shodlikmenda. Qayg’u-g’amlar menga begona. 
(Qutadg’u bilig. 23-bet) 

---

39 
“Xursandchilik his-tuyg’usi, shodlik, quvonch” (O’.T.I.L. IItom.32--bet) 
ma’nolarida qo’llanuvchi mavhum ot sanaluvchi sevinch,quvonch,shodlik
leksemalari mazkur o’rinda bir sinonimik qatorni tashkil etib kelmoqda va estetik 
vazifa bajarib, fikrda ta’kidni ifoda etmoqda.
Sinonimlar badiiy matnlarda badiiy ruhni obrazli va aniq ifodalab, nutqiy rang-
baranglikni ta’minlovchi birlikdir. Ular ham asar uslubining bo’yoqdorligini, ham 
mazmuning to’laligini ta’minlaydi. Bunday holatlarni “Qutadg’u bilig” da ham 
kuzatamiz: 
Har bir tabib o’z bilganlartini aytdi. Ular ko’rmagan da’vo, em qolmadi.(Q 
b. 32-bet) 
Gapda “bemorning shifo topishi uchun qo’llaniladigan vosita, dori-darmon; 
umuman shifobaxsh narsa” (O’.T.I.L. Itom. 203-bet) ma’nosini anglatuvchi 
da’vo, emso’zlarini keltirish bilan, ma’noda rang-baranglik, noziklik, ta’kid 
ma’nosi ta’minlangan. Bundan tashqari mazkur leksemalar fikrni kuchliroq
ifodalashga xizmat qilmoqda.
Oyto’ldining rostlik, to’g’rilik qanday bo’ladi degan savoliga Kuntug’di 
shunday javob beradi: 
Elig dedi: ko’rgin, to’g’rining o’zi,
Tili ham, dili ham bir bo’lar o’zi. 
(Qutadg’u bilig. 26-bet)