Abraziv materiallari va ulardan tayyorlangan asboblar reja: Umumiy tushunchalar

Jilvirlash abraziv materialining qattiqligi 
Qattiqlikning belgilanishi va 
kategoriyasi
Qattiqlikning bo`linishi 
M - yumshoq 
M1, M2, M3 
SM – yumshoqligi o`rtacha
SM1, SM2 
S - o`rtacha
S1, S2 
ST - qattiqligi o`rtacha 
ST1, ST2, ST3 
T - qattiq 
T1, T2 
VT – juda qattiq 
VT1, VT2 
ChT – nixoyatda qattiq 
ChT1, ChT2 
Qanday qattiqlikdagi jilvirlash toshi ishlatish kerakligi ko`pgina faktorlarga: 
detalning o`lchamiga, detalning materiliga, ishlov beriladigan yuzaning talab 
etiladigan tozalik klassiga, jilvirlash usuliga, kesish rejimiga, jilvirlash asbobining 
xarakteristikasi va boshqalarga bog`liq. Sh sababli qanday qattiqlikdagi jilvirlash 
toshi tanlash to`g`risida umumiy tavsiyalar berish juda qiyin. Ammo quyidagini 
tavsiya etsa bo`ladi: 
Ishlov beriladigan materialning qattiqligi qancha yuqori (toblangan po`lat va 
boshqalar) bo`lsa, jilvirlash toshi shunchalik yumshoq bo`lishi, qattiqligi kamroq 
materiallar uchun esa ochiq strukturali qattiqroq toshlar ishlatiladi, chunki bunday 
toshlarning ish unumi katta bo`ladi, tozalab jilvirlashda esa mayda donali jilvirlash 
toshlaridan foydalaniladi.
O l m o s l i j i l v i r l a sh t o sh l a r i mis yoki alyuminiy korpusdan 
tayyorlanganib, uning ustiga 1.5 -3 mm (kamdan kam xollarda, yuqori anilik talab 
etiladigan ishlarda 10 – 20 mm gacha) qalinlikda qilib olmos qavati qoplanadi. 
Olmos qavati olmos donalari (25 – 50% va undan ortiq), bog`lovchi material 
(bronza, bakelit, keramika va boshqalar) xamda to`ldirgichlar (donadorligi №180 
dan №240 gacha bo`lgan qattiq minerallar) dan iborat bo`ladi. 
Olmosli jilvirlash toshlari ishlov berilgan yuzaning aniq va toza (10 – 12 aniqlik 
klassida) chiqishini tahminlaydi. Olmosli jilvirlash toshlari qattiq qotishmadan 
tayyorlangan kesuvchi asboblarni, o`lchash asboblarini, shtamplarning detallarini 
charxalash xamda qayrashda, qimmatbaxo toshlarni jilvirlash va jilolashda 

---

ishlatiladi. Olmosli jilvirlash toshlari xar xil rasmda – yassi, kosa nusxa, tarelka 
nusxa profilli qilib va boshqa rasmlarda tayyorlanadi.
J i l v i r l a sh a s b o b i n i n g s t r u k t u r a s i. Jilvirlash asbobining 
strukturasi deganda abraziv donalar, bog`lovchi va g`ovaklarning muayyan nisbati 
tushiniladi. Struktura turlarining uch gruppasi mavjud bo`lib, ular 13 nomerdan 
iborat: 
№ 0,1,2,3 – abraziv donalarning xajmi 56 – 62 % ni tashkil etadigan zich 
strukturalar: 
№ 4,5,6 – abraziv donalarning xajmi 50 – 54% ni tashkil etadigan o`rtacha 
zichlikdagi struktura; 
№ 7,8.9,10,11,12 – abraziv donalarning xajmi 38 – 48% ni tashkil etadigan 
ochiq strukturalar.
Amalda yumshoq va qovushqoq materillarni (latung`, alyaminiy, mis, 
issiqbardosh po`latlar va boshqalarni) jilvirlashda g`ovakligi yuqori jilvirlash 
toshlari – 13 dan 18 gacha nomerli toshlar ishlatiladi, ularda mayda va yirik 
g`ovaklar xajmi jilvirlash toshi xajmining 70 % i tashkio etadi va g`ovaklarning 
ko`ngndalang o`lchami 0.3 dan 0.5 mm gacha bo`ladi. (110 - rasm). 
110 –rasm. Bog`lovchisi, qattiqligi va donadorligi bir xil bo`lgan asboblarning 
strkturasi: 
a) zich; b) zichligi o`rtacha; v) ochiq; g) g`ovakligi yuqori; 
Abraziv donalarning joylashish tig`izligi presslash yo`li bilan jilvirlash asbobi 
tayyorlashda qolipga tushadigan bosim qiymatiga bog`liq. 

---

Jilvirlash toshlarida g`ovaklar to`ldirgichlar – toshko`mir, yog`och qipiqlaridan 
foydalanish yo`li bilan xosil qilinadi, bu to`ldirgichlar jilvirlash toshi massasini 
pishirishda kuyib ketadi va ularning o`rin g`ovak bo`lib qoladi. G`ovak toshlarining
g`ovaklariga qirindi kam to`ladi, chunki jilvirlash asbobining ishlashi vaqtida xosil 
bo`ladigan markazdan qochirma kuchlar qirindini g`ovakdan chiqarib yuboradi. 
G`ovaklarga yutiladigan xavo xamda sovitish suyuqligi jilvirlash toshini va ishlov 
berilayotgan zagotovkani yaxshi sovitib turadi.
Jilvirlash toshining chetdagi bian doiraviy jilvirlash, ichki jilvirlash va yassi 
jilvirlash ishlarida 5- 6 nomerli strukturalarni, jilvirlash toshining toretsi bilan yassi 
jilvirlashda 3 va 4 nomerli strukturali toshlardan foydalanish tavsiya etiladi; mo`rt 
materiallargi ishlov berishda zichligi o`rtacha bo`lgan strukturali toshlardan 
foydalanish mahqul. G`ovakligi yuqori – 10 va undan katta nomerli jilvirlash 
toshlari jadal jilvirlashda, shuningdek, yumshoq va qovushoq materiallarni 
jilvirlashda ishlatiladi.