Аброров сирожиддин зухриддин ўҒли ўзбекистонда сукук исломий қимматли қОҒозларни жорий этиш истиқболлари

III боб. ЎЗБЕКИСТОН ИҚТИСОДИЁТИГА СУКУКНИ ЖОРИЙ 
ҚИЛИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ 
§3.1. Халқаро тажрибада сукукни жорий этишнинг илғор механизми 
Ислом молияси тизимида янги молиявий инструмент сифатида сукук 
эмиссия қилишни Малайзия бошлаб берганлиги ва энг асосийси, бу 
мамлакатда катта тажриба тўпланганлиги сабабли сукукларни фонд бозорига 
жорий этишда Малайзия тажрибасини чуқурроқ ўрганиш мақсадга мувофиқ. 
Шунингдек, сукук эмиссияси ҳажми бўйича юқори ўринларда турувчи 
мамлакатларга нисбатан Малайзия иқтисодиётининг таркибий тузилиши 
Ўзбекистонга яқинлиги (3.1-жадвал) сукук билан боғлиқ тажрибани 
ўрганишда иқтисодиётимиз учун мақбул мамлакат ҳисобланади. Шу билан 
бирга таъкидлаш лозимки, Малайзия, Глобал ислом молияси индекси (GIFR) 
бўйича 2016-2017 йилларда энг юқори ўринда қайд этилган
90
. 
3.1-жадвал 
Ўзбекистон ва Малайзиянинг айрим макроиқтисодий кўрсаткичлари
91
 
№ 
Иқтисодий кўрсаткичлар 
Ўзбекистон 
Малайзия 
1. 
ЯИМ ўсиш суръати (%, 2018) 
5,1 
4,8 
2. 
ЯИМ секторлар кесимида (%, 2018) 
қишлоқ хўжалиги 
саноат 
хизмат кўрсатиш 
28,1 
36,4 
35,5 
7,9 
38,7 
53,4 
3. 
Аҳоли сони (млн. нафар, 2018) 
32,96 
31,53 
4. 
Мусулмон аҳолининг улуши (%, 2018) 
88 
61,3 
Алоҳида таъкидлаш керакки, Малайзия тажрибасини ўрганаётганда 
сукукларнинг жорий этилиш босқичлари, тартибга солиниш фаолияти ва 
ҳуқуқий асосларига алоҳида эътибор бериш, сукукларнинг ишлаш 
механизмлари ва методологиясини халқаро стандартлардан ўрганиш талаб 
этилади. 
Малайзияда ислом молияси бўйича илк ҳаракатлар 1969 йили 
бошланади ва ҳукумат томонидан мамлакатдаги биринчи исломий молиявий 
90
Global islamic finance report 2017. p48. 
91
data.worldbank.org ва www.cia.gov маълумотлари асосида Тадқиқот натижасида муаллиф томонидан 
тузилган. 

---

75 
муассаса – Ҳожилар фонди (Lembaga Tabun Haji) тузилади
92
. Аввалига 
маблағлар Малайзия Молия вазирлигидаги махсус ҳисоб рақамда йиғилиб 
борилган бўлса, кейинчалик уларнинг тез суръатларда ортиб бориши сабабли 
улардан самарали фойдаланиш мақсадида ислом тамойилларига мос келувчи 
махсус банк очиш талаби юзага келган. 
1980 йилда Малайзияда ўтказилган иқтисодий конгрессда ислом 
банкларини очиш бўйича ҳукуматга таклиф билан чиқилган бўлса, 1981 йили 
Ислом тараққиёти концепцияси бўйича миллий семинар иштирокчилари эса 
ислом банклари тўғрисида қонун қабул қилиш таклифини беради. Малайзия 
ҳукумати таклифларни кўриб чиқиш ва масалани ўрганиш учун Ислом 
банклари фаолиятини ўрганиш бўйича миллий ижро қўмитаси (National 
Exective Islamic Banking Committee)ни ташкил этади.
Қўмита томонидан Миср ва Судан ислом банклари фаолияти 
ўрганилган ҳолда 1982 йили ислом тамойилларига асосланган банк ташкил 
этиш, ислом банклари тўғрисида махсус қонун қабул қилиш, ислом 
банкларининг ҳар бирида шариат кенгашлари тузилиши лозимлиги сингари 
таклифларни ўз ичига олган хулосаси тақдим этилади ва бунинг натижасида 
1983 йилда “Ислом банклари фаолияти тўғрисида”ги қонуни қабул қилинади. 
Бундан ташқари, “Қимматли қоғозлар индустрияси тўғрисида” ва 
“Қимматли қоғозлар тўғрисида”ги қонунларга ислом тамойилларига 
асосланган қимматли қоғозларни эмиссия қилиш имкониятини беришни 
кўзда тутувчи тегишли ўзгартиришлар киритилади. 1983 йилда Малайзияда 
биринчи ислом банки – Bank Islam Malaysia Berhad фаолиятини бошлайди. 
Банкка ҳожилар фонди маблағларининг катта қисми ўтказилади. 
Тадқиқотлар кўрсатадики, Малайзия қимматли қоғозлар бозори
5 та ташкилот томонидан тартибга солинган. Ривожланаётган бозорда 
тартибга солувчи органларининг кўплиги бозор иштирокчиларига 
қийинчилик туғдирган ва кенгайиб бораётган бозор муаммоларини тезкор 
92
И.А.Зарипов. Малайзия – флагман исламских финансов // Вестник финансового университета. 2016. №4. 
с121. 

---

76 
ҳал этишга бевосита тўсқинлик қилган. Шу сабабли Малайзия қимматли 
қоғозлар бозорини тартибга солувчи ягона орган тузиш учун ишлаб чиқилган 
ҳужжат 1992 йил мамлакат парламентида тасдиқланади. Қонун кучга кириш 
вақти – 1993 йил 1 мартдан Қимматли қоғозлар бўйича комиссия расмий 
фаолиятини бошлайди.
Қимматли қоғозлар бўйича комиссия фонд бозори, хусусан, сукук ва 
ислом капитал бозорини ривожлантиришга масъул орган ҳисобланади
93
. 
Комиссия фаолиятини унинг раиси бошқаради ва Кузатув кенгаши 
орқали тайинланади. Кузатув кенгаши таркиби 9 кишидан иборат (3.1-расм).