Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

 
7.5-rasm. Uchma-uch payvandlash jarayonining siklogrammasi: 
a - eritib uchma-uch payvandlash. b - qizdirgan holda eritib uchma-uch 
payvandlash. 
Erish tezligi v
erish
detallarga haroratning muayyan tarzda 
taqsimlanishi shartidan kelib chiqib tanlanadi. Cho‘qtirish oldidan 
detallarning uchlari bir tekis qizishi uchun erishining oxirgi tezligi 
v
o.erish
ancha oshiriladi. Kesim bo‘yicha qizish bir tekis bo‘lishi, 
haroratning detallar bo‘ylab eng maqbul tarzda taksimlanishi va 
ularning uchlarida erigan metall qatlam yuziga kelishi erishga 
qoldiriladigan 
qo‘yim 
Δ
erish
ga 
bog‘liq. 
Odatda 
Δ
erish
payvandlashga qoldiriluvchi umumiy payvandlashda Δ
erish
2-3 
barobar kamaytiriladi. 
Tokning zichligi j
erish
barqaror erish jarayonini ta’minlashi 
kerak. U metallning λ va v
erish
ortishi bilan oshadi, qizdirib 
payvandlashda, shuningdek katta kesimli detallarni payvandlashda 
kamayadi. 

---

67
Cho‘kishga moyilligi Δ
cho‘k
uchma-uch birikmadan qizigan 
metall va oksidlarning yo‘qotish shartidan kelib chiqib tanlanadi:
k
cho
k
cho
t
'
'
.
)
8
,
0
5
,
0
(




Cho‘kish 
bosimi 
P
cho‘k 
payvandlanadigan 
metallning 
xususiyatlari va detallarning qizish darajasiga qarab tanlanadi. 
Uzluksiz eritib payvandlashda: 
P
cho‘k.
=60–80 MPa – kam uglerodli po‘latlar uchun; 
P
cho‘k.
=100–120 MPa – ko‘p uglerodli pulatlar uchun; 
P
cho‘k.
=150–220 MPa – austenitli po‘latlar uchun; 
P
cho‘k.
=120–150 MPa – aluminiy qotishmalari uchun. 
Cho‘kish tezligi v
cho‘k 
uning vaqtida metallning oksidlanishga 
va uchma-uch birikmadan oksidlar hamda qizigan yo‘qotilishiga 
ta’sirini inobatga olgan holda tanlanadi: 
v
cho‘k.
=20–30 m/s – cho‘yan uchun; 
v
cho‘k.
=60–80 m/s – kam uglerodli po‘latlar uchun; 
v
cho‘k.
=80–100 m/s – ko‘p legirlangan po‘latlar uchun; 
v
cho‘k.
=150–200 m/s – aluminiy qotishmalari va boshqa oson 
oksidlanuvchi metallar uchun.
Salt yurishi kuchlanishi U
20
ning barqaror erishini 
ta’minlovchi eng kichik qiymati tanlanadi. 
Detallarning o‘rnatish uzunligi: 
o
k
cho
eritish
l






'
2
, 
bunda Δ
o
– qismalar o‘rtasidagi oxirgi (yakuniy) oraliq. 
Odatda dumalok sterjenlar va qalin devorli quvurlarni 
payvandlashda 
d
l
)
1
7
,
0
(


bo‘ladi, bunda d – payvandlanadigan 
detallarning diametri. 
Qizdirgan holda eritib payvandlashdagi qizdirish harorati T
qizd 
payvandlanadigan detallarning kesimi va metaliga qarab tanlanadi: 
T
qizd
=800–1000°C – konstruksion metallardan yasalgan 10000 
mm
2
gacha kesimli detallarni payvandlashda; 
T
qizd
=1000–1200°C – konstruksion metallardan ishlangan, 
kesimi 10000-20000 mm
2
gacha bo‘lgan detallarni payvandlashda; 

---

68
T
qizd
=1100–1350°C – qiyin qoliplanadigan (shakl oladigan) 
austenitli po‘latlardan tayyorlangan detallarni payvanlashda. 
Qizdirish vaqti t
qizd
detallar kesimining yuzi kattalashishi bilan, 
500-1000 mm
2
kesimli detallarni payvandlashda bir necha 
sekunddan 15000-20000 mm
2 
kesimli detallarni payvandlashda bir 
necha daqiqagacha ortadi. 
Qizdirish impulslarining davomiyligi t
imp
odatda 1-8 s ni 
tashkil etadi, qizdirishga qo‘yim Δ
qizd
esa detallarning kesimi 
hamda payvandlanadigan metallning xossalariga qarab 1–12 mm 
atrofida o‘zgaradi. 
Detallarni siqish kuchi F
siq
cho‘ktirish paytida detallar 
jag‘larda sirpanishining oldini olish shartdan kelib chiqib, detallar 
bilan jag‘lar o‘rtasidagi ishqalanish koeffitsientlari f
1
va f
2
yoki 
siqish koeffitsientiga k
siq
tanlanadi: 
k
cho
siq
k
cho
siq
F
k
f
f
F
F
'
2
1
'



, 
bunda uglerodli po‘latdan yasalgan quvurlar va chiviqlar 
uchun k
siq
=1,5–2, xrom-nikel po‘latdan quvur hamda chiviqlar 
uchun 2,2 –3,2, kimyoviy ishlov berilmagan (xurushlanmagan) 
po‘lat listlar uchun 2,3–3,2, kimyoviy ishlov berilgan po‘lat listlar 
uchun 2,7– 3,5. 
Jag‘lardagi tishlar k
siq
ni 0,8–1 gacha kamaytiradi.