Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

2.1-rasm. Nuqtali payvandlashdagi elektr maydoni. 
Harorat maydoni odatda z o‘q, orqali o‘tuvchi kesimda 
joylashgan izotermalar bilan ifodalanadi. Maydonning z o‘qqa 
nisbatan simmetrikligi tufayli detallarning yuzalariga parallel 
kesimlarda izotermalar aylana shaklida bo‘ladi. Dastlab maydon 
qattiq metallda paydo bo‘ladi. Ma’lum vaqtdan so‘ng (0,3–0,5)t
pay
detal-detal tegish joyi atrofida quyma o‘zak yuzaga kela boshlaydi, 
bu yerda tokning zichligi eng yuqori darajaga yetadi va elektrodlar 

---

15
bilan issiqlik almashinuvi kam ta’sir qiladi. Tok o‘tgani sayin 
o‘zak z va r o‘qlar yo‘nalishida kattalashib boradi. 
Nuqtali payvandlashda harorat maydoni Fur’ening issiqlik 
o‘tkazuvchanlik tenglamasi bilan ifodalanadi. Metallning issiqlik 
sig‘imi va zichligi haroratga bog‘liq bo‘lmasa, bu tenglama 
quyidagi ko‘rinishni oladi: 






c
j
r
r
T
r
T
r
z
T
z
c
t
T
2
1


































 
Tenglamaning chap qismida birikmaning istalgan nuqtasida 
haroratning o‘zgarish tezligi, o‘ng qismida detal ichidagi issiqlik 
o‘tkazuvchanlik bilan issiqlik almashinuvini hisobga oluvchi 
xususiy hosilalar yig‘indisi berilgan, 
)
/(
2

 c
j
qo‘shiluvchi esa 
detallarning o‘z qarshiligi orqali j zichlikdagi tok o‘tishi bilan 
bog‘liq bo‘lgan issiqlik manbai ta’siri hisobiga harorat 
ko‘tarilishini ifodalaydi. Issiqlik masalasini yechishda bir 
qiymatlilik shartlari – boshlang‘ich va chegaraviy shartlarni ham 
hisobiga olish lozim. 
2.2-rasm. Kam uglerodli po‘llatni nuqtali payvandlashda 
payvandlash toki ulangich paytdagi elektr maydoni. 

---

16
Qarshilik bilan uchma-uch payvandlashda elektr va 
harorat maydonlari tegish qarshiligi va elektrodlardan 
chiqib turuvchi detallarning qarshiligi bilan aniqlanadi. 
Qarshilik bilan uchma-uch payvandlashda tegish qarshiligi 
qizish 
vaqtida 
tez 
yo‘qoladi, 
eritib 
uchma-uch 
payvandlashda esa butun qizish davri mobaynida mavjud 
bo‘ladi.
2.3-rasm. Uchma-uch payvandlashning oxirida haroratning po‘lat 
detallar bo‘ylab taqsimlanish sxemalari:
a – haqiqiy taqsimlanish; b – hisoblangan taqsimlanish (l – o‘rnatilgan 
uzunlik); T
erish
– erish harorati; T
pay
– qattiq fazadagi payvandlash harorati; A 
- qarshilik bilan payvandlash; B – qizdirgan holda eritib payvandlash; D – 
uzluksiz eritib payvandlash. 
Elektr va harorat maydonlarining turiga oldindan qizdirish 
bosqichi, zalvorli detallarni payvandlashda esa sirtqi effekt ham 
katta ta’sir ko‘rsatadi.