Abulqosimov h. P., Muminov n. G

1.4.2-rasm. Xufyona iqtisodiyot samaralarining uning miqyosiga 
bog‘liqligi
21
Ijobiy samara parabola bo‘yicha o‘sib boradi, ya’ni xufyona 
iqtisodiyotning nisbiy kattaligi oshib borgan sari uning o‘sish 
sur’atlari sekinlashib boradi. Ammo yashirin iqtisodiyot kattalashib 
borgan sari salbiy samara keskin o‘sish tendensiyasiga ega bo‘ladi. 
Bu holda natijaviy samara avvaliga ijobiy (+) belgiga ega bo‘lgan 
holda o‘sib boradi (0A qism), so‘ng uning o‘sishi to‘xtaydi (A 
nuqtasi), pasayish jarayoni boshlanadi (AВ qism), undan keyin 
natijaviy samara salbiy qiymat (-)ga ega bo‘ladi, va u jadal o‘sib 
boradi (В nuqtadan keyin). 
Ushbu grafik model xufyona iqtisodiy faoliyat miqyosini nazorat 
qilish muhimligini aks ettiradi. Agar xufyona iqtisodiyot kattaligi 
0Aga teng bo‘lsa, jamiyat farovonligi maksimallashadi, chunki bu 
holda natijaviy samara maksimal darajadagi ijobiy qiymatga ega 
21
Латов Ю. В., Ковалев С. Н. Теневая экономика. Учебное пособие для вузов 
/ под ред. д.п.н., д.ю.н., проф. В.Я. Кикотя; д.э.н., проф. Г. М. Казиахмедова. М., 
2006. 336 с. 
Samaralar 
Ijobiy
samara
Natijaviy samara 
В 
Nisbiy kattalik 
(YaIMga nisbatan) 
%
да) 
Salbiy
samara
А 
0 
+ 

---

bo‘ladi. Xufyona iqtisodiyot kengayib borishining maksimal 
chegarasi 0В gacha borishi mumkin, bunda ijobiy va salbiy samaralar 
o‘zaro so‘nib boradi. Xufyona iqtisodiyotning hajmi 0Вdan oshib 
ketsa, jamiyat zarar ko‘ra boshlaydi. 
Bozor munosabatlariga o‘tish davrida MDH mamlakatlarida 
yuqori darajadagi xufyona (eng avvalo yuqori darajada jinoiylashgan) 
iqtisodiy munosabatlar tizimi shakllana boshlandi
22
va u bir qator 
xususiyatlari bilan tavsiflanadi.