Адаби етлар o’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

SI da bug’ hosil bo’lish solishtirma issiqligining birligi J/kg

Kondensatsiya. Sovish yoki siqilish natijasida bug’ning suyuqlikga yoki qattiq jism holatiga o’tishiga kondensatsiya deyiladi.

Kondensatsiya jarayonida suyuqlikni bug’ga aylantirish ushun qansha issiqlik sarflangan bo’lsa shunsha issiqlik ajralib shiqadi. Kondensatsiya ikki hil usulda ro’y berishi mumkin. Betartib harakat qilayotgan bug’ molekulalarining suyuqlik molekulalari ta’sir doirasiga tushib qolishi natijasida soviydi. Sovish natijasida bug’ molekulalarining energiyalari kamayadi va ular birikib, tomshilar hosil qilib, suyuqlikka qaytib tushadi. Kondensatsiyani tabiatdagi misollar asosida tushuntirish bilan bir qatorda geliosuvshushitgishlar, gelioparniklar, gelioquritgichlar yordamida misollar asosida tushuntirish mumkin.
S

2.4.2-rasm: Issiklik akkumuluyatorli gelioparnikning ko’ndalang kesimi chizmasi, u quyidagi qismlardan tuzilgan: 1-oyna bilan qoplangan rom, 2-issiqlik akkumulyatori, 3-parnik tuprog’i, 4-o’simliklar
uyuqlik bilan dinamik muvozanatda bo’lgan bug’ to’yin-gan bug’ deyiladi Suyulikdan bug’lanayotgan molekulalar soni borgan sari ortib boradi. Ma’lum bir vaqtda bug’lanayotgan va kondensatsiyalanayotgan moleku-lalar soni tenglashadi. Bunday holatga bug’ va suyuqlikning dinamik muvozanat holati deyiladi. 3-rasmda bir nishabli gelioparnik tasvir-langan bo’lib, shaffof yuzasi janubga qaratilgan bo’ladi. Romblarning uzunligi 2,05 m, kengligi 1 m, ular gorizontga qiyaligi 39°, shaffof qavatlari orasidagi masofa esa 2,5 sm ga teng bo’ladi.
Atmosferada mavjud bo’lgan suv bug’lari miqdorini harakterlovshi kattalik namlik hisoblanadi.
Absolyut namlik deb 1 m³ havo tarkibida mavjud bo’lgan suv bug’larining miqdori bilan harakterlanuvshi kattalikga aytiladi.
N


2.4.3-rasm: Quyosh meva sabzavot quritish issiqxonasi
isbiy namlik deb absolyut namlik D ning shu temperaturada 1 m³ havoni to’yintirish ushun zarur bo’ladigan suv bug’larining miqdori D_O ga foizlarda ifodalangan nisbati bilan aniqlanuvshi kattalikga aytiladi, ya’ni

Havodagi suv bug’lari to’yingan holatda bo’ladigan temperatura shudring nuqtasi deyiladi.
Shuningdek, havo nisbiy namligini quritish jarayoniga ta’siri, havo-quyosh usulida materiallarni quritish, quritish fizikaviy jarayoni, gelioquritgishlarni tuzilishi, ishlash jarayoni va ulardan halq ho’jaligida foydalanish kabi misollardan foydalanish imkoniyatlari mavjud (4-rasm).
Havoning namligini aniqlash ushun ishlatiladigan asbob gigrometr deyiladi.
Havoning namligini aniqroq hisoblash ushun psixrometr deb ataluvshi asbobdan foydalaniladi.
4) Yangi mavzuni mustahkamlash:
Mavzu yuzasidan o’quvshilarga quyidagi savollar beriladi.
1. Bug’lanish deb nimaga aytiladi?
2. Bug’ molekulasi deganda nimani tushunasiz?
3. Suyuqlik molekulalari kinetik energiyasi deganda nimani tushunasiz?
4. Bug’lanish hodisasini qanday geliotehnik qurilmalarda kuzatish mumkin?
5. Kondensatsiya deganda nimani tushunasiz?
6. Kondensatsiya qanday usullarda ro’y beradi?
7. Kondensatsiya hodisasini qanda geliotehnik qurilmalarda kuzatish mumkin?
8. To’yingan bug’ deb nimaga aytiladi?
9. To’yinmagan bug’ deb nimaga aytiladi?
10. Dinamik muvozanat holati deganda nimani tushunasiz?
11. Namlik deganda nimani tushunasiz?
12. Absolyut namlik deb nimaga aytiladi?
13. Nisbiy namlik deb nimaga aytiladi?
14. Havoning namligini aniqlash ushun qanday asboblardan foydalaniladi?
5) Yakuniy qism:
a) o’quvshilarning bilimini baholash. Darsda faol ishtirok etgan o’qituvshi tomonidan berilgan savollarga to’liq javob bergan o’quvshilar baholanadi.
b) uyga vazifa berish va uni tushuntirish, Mavzu bo’yisha o’quvshilarga uyga vazifa beriladi va uni bajarish tartibi o’quvshilarga tushuntiriladi.


Xulosa
Ushbu bobda fizika ta’limi mazmunini metrologiya elementlari asosida takomillashtirish masalalari yoritib berildi. Fizika ta’limini meteorologiya elementlari asosida tashkil etish metodikasi yoritib berilgan. KHKlari fizika darslarida meteorologiyadan tanlanadigan ma’lumotlar davlat ta’lim standartlari (DTS) asosida o’quv dasturiga mos mavzular tanlandi.
Fizika ta’limida metrologiyadan beriladigan o’quv materiallari tanlangan va ular quyidagilardan iborat bo’lishi taklif qilingan: dastur va darslikdagi ma’lumotlar, meteorologiya haqida tushuncha, quyosh radiatsiyasiga doir ma’lumotlar, quyosh energiyasidan foydalanishning ekologik ahamiyati, quyosh radiatsiyasini o’lovchi asboblar to’g’risida ma’lumot, quyosh energiyasidan amaliy maqsadlarda foydalanish yo’nalishlari, kabi o’quv materiallari. Shunindek, KHKlari fizika darslarida metrologiyadan foydalanish mumkin bo’lgan metrologik vositalar aniqlangan. Ularga geliosuvchuchitgishlar, geliosuvisitgichlar, kabi geliotexnik qurilmalarning chizmasi, meteorologik hodisalar, to’g’risida to’xtalib o’tilgan.
Xotima
Kasb-hunar kollejlarida fizika ta’limi mazmunini takomillashtirish va samaradorligini oshirishda meteorologiya elementlaridan foydalanishning nazariy va uslubiy asoslarini ishlab chiqildi, fizikani o’qitishga oid pedagogik-psixologik adabiyotlar, meteorologiya sohasidagi adabiyotlar, dissertatsiyalar, avtoreferatlar, ilmiy, ilmiy-uslubiy asar va maqolalar tahlil qilindi, fizika ta’limida meteorologiyaga oid o’quv materiallari va vositalarini tanlandi, o’quvchilarning o’zlashtirish darajasini aniqlash va sinovdan o’tkazish tadqiqotchining ishtirokiga tayangan holda hal qilindi va quyidagi xulosalarga kelindi:
1. Fizika ta’limi mazmunin itakomillashtirish va samaradorligini oshirishdagi adabiyotlar, ilmiy-tadqiqotlaro’rganildi, pedagogik-psixologik jihatdan tahlil qilindi, zarur ilmiy-uslubiy xulosalarqilindi va omillar aniqlandi.
2. Kasb-hunar kollejlari fizika kursi o’quv dasturi va darslikdagi mavzular tahlil qilindi. Fizika ta’limi mazmunini takomillashtirishda metrologiya elementlaridan foydalanish imkoniyatlarianiqlandi.
3. Fizika ta’limida metrologiyaga oid ma’lumotlar berish zarurati mavjud ekanligi aniqlandi. Metrologiya elementlari yordamida fizikani o’qitishda fanlararoaloqadorlik texnologiyalaridan foydalanish mumkinligi ko’rsatildi.
4. Tadqiqotda fizika ta’limida meteorologiya elementlaridan foydalanish tizimi ishlab chiqildi. O’quv materiallari, ularni shakllari tanlandi, va uni o’qitish metodikasi ishlab chiqildi.
5. Fizika ta’limida meteorologiyaga doir ma’lumotlar berishda didaktik vositalar aniqlandi, ulardan dars jarayonida foydalanish imkoniyatlari tavsiflandi.