Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

nutsahhih, dizayner, so'zlik, defmitsiya, abriviatura, korrektura, 
granka, maket, garnetura, bosma taboq, m u a llif taboq, nashr 
taboq, mualliflik huquqi, qalam haqi, chiqarish та ’lumoti. grif, 
mavzuli reja, asl nusxu.
ll.O liy ta ’limga oid terminlar: akademik litsey, kollej, 
apellyatsiya, attestatsiya, grant, guruh, trening, magistr, modem, 
rnodul, monitoring, ta ’lirn tizimi, ta ’lim usuli, ustoz-shogird tizimi, 
ta'lim ni individuallashtirish, t a ’limni standartlash, tayanch s o ‘z, 
tayanch konspekt, test, innavatsion pedtexnologiya, ekologik
30

---

ta lim , 
masofadan о ‘qitish, 
ilmiy xodim, 
elektron jurnal, 
bakalavriat, reyting, ball, yakuniy nazorat.
Har bir adabiy asar o ‘z oldiga takrorlanmas, o ‘ziga xos va 
muayyan maqsadga, o ‘quvchilarga qaratilgan b o ia d i. Ikkita ayni 
bir xil usulga ega b o ig a n m uallif uchramaganidek, adabiy asarlar 
ham individuallikka ega hisoblanadi. Ayni shu mdividua'likda 
mualliflarning ham individualligi namoyon b o iad i.
Q oiyozm ani baholash muharrir faolivatida eng muhim, 
m a’suliyatli vazifa sanaladi. Zero, qoiy o zm an i baholay olish tahrir 
sifatini belgilovchi omildir. Agar m uharrir qoiyozm ani baholay 
olmasa, demak, uni tahrir ham qila olmaydi. Ilmiy biliin 
qoiyozm ani baholashda asosiy mezondir. Muharrir hamisha 
qoiyozm ani bir qator bir-biri bilan jips b o g iiq va aloqador 
talablarga k o ‘ra baholaydi. Ana shunday talablardan biri adabiy 
asar turini aniqlash hisoblanadi. Adabiy asar turi aniqlangandari 
so‘ng til va uslub masalasi k o ‘rib chiqiladi. Agar asar badiiy b o is a , 
muallifning individual uslubi, so'zlardan foydalanish y o ‘sini 
aniqlanadi.
31

---

4-BOB. M UAYYAN TU R A SA RLA R VA ULARDA 
TE R M IN LA R ISIN G B E R IL ISH I
• 
Ilm iy m a tn la rd a te rm in larn in g berilishi.
• 
Ilm iy-om m abop a s a rla rd a te rm in larn in g q o ila n is h i.
l-§ . Ilmiy a s a rla rd a g i te rm in la r tahlili
Adabiyotlardan m a’lurnki, ilmiy asar o ‘quvchiga muayyan 
sohaga oid bilim berishga m oijallangan b o ia d i. Ilmiy-ommabop 
asar esa ilm haqida umumiy tushuncha beradi. Agar ilmiy adabiyot 
o ‘quvchi ilmiy ixtisoslikka ega bo‘lishi, malaka oshirishi uchun 
m oijallangan b o is a , ilmiy-ommabop adabiyot bunday maqsadni 
k o‘zlamaydi. Unda fan mavjud hayotdagi u yoki bu hodisaning 
mohiyati haqidagi tizimlangan bilim sifatida bayon etiladi.
Masalan:
"Hosila sememaning pragmatik semaga 
ega b o ‘lishi 
metonimiya sodir bo 'Igan leksema qanday birikmaning eksplitsit 
ifodalangan komponenti va bu komponent denotatining hayotida 
ahamiyati bilan bog'liqdir. Eksplitsit ifodalangan komponent 
denotati kishi hayotida ahamiyatli bo ‘Isa, pragm atik sema ijobiy, 
aksincha bo ‘Isa, y a ’ni salbiy о ‘rin tutsa, pragm atik sema salbiy 
subyektiv munosabat ifoda eta d i”13.
Yuqorida keltirilgan matn so f ilmiy nutqqa xos. U faqat 
tilshunos 
mutaxassislar 
uchun, 
xususan, 
tilshunoslikning 
semasiologiya qismi mutaxassislari uchun m oijallangan.
limning boshqa sohalaridan mutaxassis bo ig a n (fizik, 
malematik, biolog va b.)lar uchun, garchi ular oliy m aium otli 
b o isa la r ham matn tarkibidagi terminlar tanish b o im aganidan 
matn tushunarsizligi, tabiiy. Vaholanki, semema, sema, hosila 
sema, pragmatika, metonimiya, eksplitsit, denotat, leksema sof 
tilshunoslik ilmi terminlari hisoblanadi. Komponent terminni 
tanish, lekin bitta terminning ayonligi matnda nima deyilmoqchi 
ekanligini tushunish kamlik qiladi.
13 T ohirov Z. T. Pragm atik sem a. -Т .: Zarqalam , 2004. 42-b.
32

---

Demak, ilmiy matnni ilmiy-ommabop matnga aylantirish 
uchun sof ilmiy terminlarni ular m a’no ifodasini beruvchi so‘zlar 
bilan almashtirish lozim b o ‘ladi.