Adabiyot nazariyasi va zamonaviy adabiy jarayon

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
1. Каримов Н. ХХ аср адабиёти манзаралари. – 1- китоб. Т.: Ўзбeкистон, 
2008. 

---

130 
2. Мирзаeв С. ХХ аср ўзбeк адабиёти. Т.: 2005. 
3. Муқимов Р. Бадиий адабиётда сатира ва сатирик образ масалалари. 
Самарқанд, 1975. 
4. Норматов У. Саид Аҳмад. –Т., 1978. 
5. Саид Аҳмад. Уфқ. –Тошкeнт., 1976. 
6. Саид Аҳмад. Уч томлик. – Тошкeнт.: Ғ.Ғулом номидаги нашриёти, 
1981. 
7. Ғафур Ғулом. Мукаммал асарлар тўплами. 11-том. –Тошкeнт., 1989. 
O’TKIR HOSHIMOVNING “G’AROYIB SAYOHAT” 
HIKOYASIDA SAID AHMAD OBRAZI 
IMINJANOV Boburmirzo Xabibullo o’g’li 
Andijon davlat universiteti talabasi 
Annotatsiya. Ushbu maqolada O’zbekiston xalq yozuvchisi, O’zbekiston 
Qahramoni Said Ahmad Husanxo’jayev haqida, ayniqsa, ushbu insonning 
yumoristik ruhdagi xarakteri haqida so’z boradi. Bu masalani ochib berishda 
O’zbekiston xalq yozuvchisi O’tkir Hoshimovning kichik hikoyasidan 
foydalanilgan. Hikoya “G’aroyib sayohat” deb nomlanib, unda Said Ahmadning 
Amerikaga qilgan safari taassurotlari qisqacha yoritilgan. Unda ustozning 
hazilashligi, sodda tildagi hamda sodda ruhdagi yumoristik so’zlari o’rin olgan. 
Safar taassurotlari to’liq hikoya qilinmaydi, ammo undagi tabassumga moyil 
jumlalar kitobxon yuziga kulgu ulashish uchun yetarlidir. 
Kalit so’zlar: Amerika, Achchiq Maxsum, styuardessa, tarjimon, O’tkir 
Hoshimov, “Nur” gazetasi, yumor, “Boing” samolyoti, Ozodlik haykali. 
2008-yilda jurnalist Hamid Nizomov “Nur” gazetasining bosh muharriri 
bilan intervyu tashkil qiladi. Suhbat chog’ida jurnalistning “Eng aziz ustozlaringiz 
kimlar?” deb bergan savoliga muharrir shunday javob beradi: 

---

131 
-Maktabdagi savodimni chiqargan birinchi o’qituvchimni ham, birinchi 
maoshimni bergan ustozimni ham, universitetda ijod sirlarini o’rgatgan 
domlalarimni, birinchi asarimni bosgan akalarimni – hammasini birdek hurmat 
qilaman. Shular orasida uchta insonni alohida ta’kidlagim keladi: Abdulla Qahhor, 
Said Ahmad, Ozod Sharofiddinov [Ijod – sehrli jarayon. “Nur” gazetasining bosh 
muharriri bilan suhbat. Toshkent. 2008]. 
Ushbu muharrir O’zbekiston xalq yozuvchisi O’tkir Hoshimov edi. 
yozuvchining hayoti va ijod yo’lida ustozi Said Ahmadning o’rni beqiyos. 
Tabiatan yumorga, hazil-mutoyibaga o’ch bo’lgan Said Ahmad Husanxo’jayev 
ko’plab do’stlari, yaqinlari , hamkasblari qatori O’tkir Hoshimovga ham “tesha 
tegmagan” hazillar qilib turardi. 
Bir safar hamkasblar Farg’ona tog’lariga dam olishga chiqadilar. Ikki 
yozuvchi yolg’iz qolganlarida O’tkir Hoshimov ustozining nega buncha hazilga 
o’chligining sababini so’raydi. Shunda Said Ahmad quyidagicha javob beradi: 
-Boshdan o’tkazgan g’am-kulfatlardan xalos bo’lish, unutish uchun ham 
miniaturalar, hajviy hikoyalar yozgandirman. O’ylab ko’rsam, meni ikkita narsa 
qutqarib qolganga o’xshaydi. Birinchisi hazil-huzulga o’chligim, Ikkinchisi kam 
uyquligim. Men juda kam uxlayman. Doim tetik bo’lishga harakat qilaman [O’tkir 
Hoshimov. Ajdahoga duch kelgan adib. Toshkent. 2003]. 
Yozuvchilar har gal Do’rmonda yig’ilganlarida Said Ahmad boshchiligida 
hangomalar bo’lardi. Ko’pincha hollarda esa O’tkir Hoshimov ushbu hangomalarni 
qog’ozga ko’chirib qo’ygan. O’ziga esdalik uchun albatta. Ammo ularning 
ba’zilari xalq sevgan hikoyalarga ham aylanib ketardi. 
Shundaylardan biri “G’aroyib sayohat” hikoyasidir. Ushbu kichik hikoya 
1992-yilda yozilgan bo’lib bosh qahramon Said Ahmadning o’zidir. O’tkir 
Hoshimov hikoya sarlavhasidan so’ng kichik bir ilova yozgan, ya’ni “Ustoz Said 
Ahmad aka Amerikadan kelgan kuni telefonda aytib bergan hangoma”. 
Darhaqiqat, hikoyada muallif so’zlari deyarli yo’q.
Said Ahmad Amerika safariga boradi. Qaytib kelganidan xabar topgan 
O’tkir Hoshimov ustozga qo’ng’iroq qiladi, safar taassurotlariga qiziqadi. Said 

---

132 
Ahmad go’shakni ko’tarib gapirishni boshlagandan keyingi barcha gaplari to’liq 
qog’ozga tushirilgan. Hikoya “Alyo, o’zingmisan bolam?” degan jumla bilan 
boshlanadi. E’tibor bering, ustoz o’z shogirdiga “bolam” deya murojaat qilmoqda. 
Bundan o’zicha xos mehribonlik va samimiylik nafasi ufurib turibdi. 
Hikoya to’liq yumoristik ruhda yozilgan. Said Ahmad beg’ubor hazillari 
orqali kitobxonni tabassum qilishga majbur qiladi. Hikoya boshida Said Ahmad 
o’z shogirdiga kichik bir shart qo’yadi: 
-“Qani bir eshitaylik”, deysanmi? Mayli, sazang o’lmasin. Ammo-lekin sen 
yaramasning biro dating yomon. Mendan zo’r-zo’r hikoyalarni eshitib olasan-da, 
qo’shib-chatib o’zingniki qilib yozasan. Bu safar shunaqa qilmasang, hammasini 
bir boshdan gapirib beraman. 
Bu satrlarni hikoya avvalida o’qiganingizdayoq yuzingizga tabassum 
yuguradi. Ustoz Amerika haqida gapirar ekan shunday deydi: “Aslida-ku, Amerika 
to’g’risida avval ham ancha-muncha narsa o’qiganman. Yoshligimda Achchiq 
Maxsum degan yozuvchining (senlar uni Maksim Gorkiy deysan) “Sariq ivlis 
shahri”, baqirib shig’ir o’qiydigan Mayakovskiyning “Nima bizga Amerika” degan 
asarlarini varaqlaganman. Hatto o’zimizdan chiqqan Uzoqov degan muxbir ham 
“Amerikasini ham ko’rdik” degan maqola yozgan edi. shular Amerikani 
ko’rganda, nega men bormasligim kerak?” 
Said Ahmadning yuqoridagi so’zlari orasida kelgan Maksim Gorkiyning 
o’zbekchalashtirilgan variantdagi ismi ko’pchilikning e’tiborini tortishi tabiiy. 
O’zbeklarga xos bo’lgan chapanichasiga tarjima qilingan ism-familiya yumoristik 
holatni yuzaga keltirgan. Tarjimada Maksim ismi Maxsumga aylanib qolgan, 
yozuvchi taxallusini esa shundayligicha o’zbekchaga o’girib qo’ya qolgan (rus 
tilida “горкый” so’zi achchiq degan ma’noni anglatadi).
Hikoya qiluvchi Said Ahmad ajoyib o’xshatishlardan foydalangan. Ulardan 
biri Amerika uchayotgan samolyotni tasvirlash manzarasidir: “Shundoq qilib, 
biqiniga “Pan-Amerikan” deb yozib qo’yilgan, gardani ho’kiznikiga o’xshab 
shishib ketgan “Boing” samolyotiga o’tirdik. Ishonsang-ishonmasang, ichi 
bamisoli metroning o’zi! Shifti shunaqangi balandki, Sabonis degan naynov 

---

133 
basketbolchi bemalol basketbol o’ynasa bo’laveradi! Shunaqangi uzunki, u boshi 
bilan bu boshi ko’rinmaydi!” Samolyot yon tomonlarini ho’kizning biqiniga, 
samolyotning o’zini metroga, salon ichini basketbol maydoniga o’xshatilishi 
bebaho vadiiy topilma emasmi? 
Said Ahmad ingliz tilini yaxshi bilmaydi. Aksiga olgandek styuardessa qiz 
faqat ingliz tilida gapiradi. Ikki o’rtadagi suhbat ham yumoristik nuqtalardir. 
Styuardessa odat bo’yicha yo’lovchilarga ovqat taklif qiladi. Said Ahmadga esa 
tovuq go’shti keltirishga ruxsat so’raydi. Said Ahmad esa bu murojaatlarga tabiiyki 
tushunmaydi. Styuardessaning hadeb “chiken, chiken” deb takrorlayverishidan 
bezor bo’lgan ustoz unga qarab: “Hay, menga qara, nega nuqul “chikka-pukka” 
deysan? Nima, sen bilan oshiq o’ynayapmanmi?” deydi. Albatta ushbu gaplarni sof 
o’zbek tilida aytadi. Ustozning yonidagi hamrohi bo’lgan Amerikada o’quvchi 
talaba yigit uni joniga oro kiradi, ya’ni ikki o’rtada tarjimonlik vazifasini o’taydi. 
Tarjimon ham hazil o’qlaridan benasib qolmaydi: 
“-Men o’zbekman, Said Ahmad domla! –deydi.
Battar hayron bo’ldim. “Bo’lmasa nega bunaqa sap-sariqsan, nima balo, 
onang zarchavaga boshqorong’I bo’lganmidi?” degim keldi-yu, xafa qilib 
qo’yishdan qo’rqdim. 
-Mobodo Nosir Fozilovga qarindoshliging yo’qmi, oltindek yaltirab 
turibsan, -desam kuladi. 
-Men Hayitvoy sariqning nevarasi bo’laman, -deydi.”
Hamrohi sariq rangli ekanligi uchun unga hamkasbi Nosir Fozilov vositasida 
hazil qiladi. Chunki Nosir Fozilovning ham ranggi sap-sariq edi. Said Ahmad yana 
bir o’rinda laqab qo’yish “xususiyatidan” foydalanadi. Uchuvchi yigit o’z 
do’stining o’g’li bo’lib chiqadi. Ustoz unga qarab: “Menga qara, chuvalachilik 
Mirvaqqos qatiqchining o’g’limisan?” deya savol beradi. 
Hikoyaning so’nggi qismini juda ham tabiiy kulgu manbayi sifatida talqin 
etish mumkin. Uchuvchi ustozga qarata shunday deydi: 

---

134 
-Nyu-Yorkka yetib keldik, samolyotni ataylab pastlatib uchiraymi, tepadan 
turib shaharni bir tomosha qilasizmi? Said Ahmad esa unga javoban hayoliga 
kelgan “ariginalniy” fikrni aytadi: 
-Menga qara, ukam, rostdanam menga xizmat qilging kelayotgan bo’lsa, bir 
ish qilasan. Samolyotingni “Ozodlik haykali” atrofida ikki marta aylantirib o’tasan. 
Shu xotinni yaqindan ko’rishni ko’pdan beri orzu qilib yurardim.
Hikoyaning bu yog’i fantastic ruhga o’tib ketgan, Yoxud Said Ahmad yengil 
yumordan o’ta bo’rttirishga o’tib ketgan desak ham bo’ladi. Chunki samolyot 
haykalga juda yaqin kelganda, qanoti haykalning qo’liga tegay deb turganda 
“Ozodlik haykali” tilga kiradi. Hikoya shunday davom etadi: 
“Shunda g’alati ish bo’ldi. Boyagi xotin o’ng qo’lidagi mash’alani olib, chap 
qo’ltig’iga qistirdi. Keyin o’ng qo’lini Kapitoliy qubbasidek bo’liqqina chap ko’ksi 
ustiga qo’yib, ta’zim bajo qildi. 
-Assalomu alaykum, qadrli Said Ahmad aka! Bizni yurtimizga xush 
kelibsiz! –dedi tantanovor ohangda. Sizning kelishingizni intizorlik bilan 
kutayotgan edim. “Kelinlar qo’zg’oloni” komediyasi “Tiklanish” teatrida 
namoyish qilinadi!” degan reklamani boshim atrofida ikki yuz marta aylantirdim! –
shunday dedi-da, egilib-egilib tag’in uch marta ta’zim qildi. O’ziyam chimildiqdan 
yangi chiqib, qaynotasiga salom qilayotgan kelinchakka o’xshab ketdi”. 
So’ngra Said Ahmad samolyot derazasidan boshini chiqarib, haykalning 
muzdek peshonasidan o’pib, unga baxt-saodat tilaydi. Hikoya shu joyga yetganda, 
Said Ahmad bog’iga Anvar Obidjon kelganini aytib go’shakni qo’yadi. Shu yerda 
ham bir hazil qilishni unutmaydi. Anvar Obidjon haqida shunday deydi: “Oq 
“Neksiya” ning chap eshigidan GAI ning tayog’iga o’xshagan burun chiqib 
turibdi”. 
Hikoya yakunida muallif izohi ham mavjud. Unda shunday deyiladi: 
”Hikoyani ustoz qanday aytgan bo’lsa, shundayligicha qog’ozga tushirdim”. 
Chindan ham Said Ahmad haqiqiy yumorist, betakror tabassum monumenti 
edi. Barchaga xush kayfiyat, quvonch ulashishni yaxshi ko’rardi. Asarlariga ham 
bu holat ko’chib o’tgani ham ayni haqiqatdir. Bu yil Said Ahmad tavalludining 100 

---

135 
yilligi yurtimizda keng nishonlanishi ustozning aziz xotirasi oldida yana bir 
ehtirom bo’ldi desak yanglishmaymiz.