Adabiyot nazariyasi va zamonaviy adabiy jarayon
SAID AHMAD HIKOYALARIDA AYOL OBRAZI
Download 1.72 Mb. Pdf ko'rish
|
s.akhmad konf. tuplami 2
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kalit so’zlar
|
SAID AHMAD HIKOYALARIDA AYOL OBRAZI
TULIYEVA Sarvinoz Abdulla qizi ToshDO’TAU talabasi, Zulfiya mukofoti sohibasi Annotatsiya: Ushbu maqolada O’zbekiston Qahramoni, O’zbekiston xalq yozuvchisi Said Ahmad hamda uning hikoyalarida ayol obrazi haqidagi fikrlar yuritilgan. Undan tashqari obraz va obrazlilik, ayol obrazi haqidagi mulohazalar bayon qilingan. Hikoyalardagi ayollarga xos bo’lgan ibo va hayo, sharm va iffat tuyg’ulari bugungi kun ayollari uchun ham ibrat ekanligi yuzasidan fikrlar keltirilgan. Hamda ilmiy va nazariy jihatdan tahlil qilingan. Kalit so’zlar: hikoya, obraz, ayol, mehnat, sadoqat, sabr, vafo, go’zallik, ishonch, Ayollar borki, hayot go’zal va munavvar bo’laveradi. Ular bilan uylar nurga va mehrga, qalblar esa sevgi va muhabbatga to’ladi. Ayolni, onani har qancha ulug’lasak, boshimizga ko’tarsak kam. Ayollardek buyuk mo’jizani, xushsurat 121 xilqatni, pokiza qalbni yana qaydan topish mumkin? Bugungi kun ayol-qizlari har tarafdan ilg’or, chaqqon va shuning bilan birga sportchi, tikuvchi, shifokor, o’qituvchi, tarbiyachi, san’atkor, quruvchi va mexanizator ayollardir. Quyidagi maqola Said Ahmad hikoyalaridagi aynan ayol obraziga ko’proq urg’u berish orqali ayollarning xarakterini, sadoqatini, sevgi va muhabbatini, mehnatsevarligini ochib berishga xizmat qiladi. Said Ahmadning “Bahor qizlari” hikoyasidagi Shahlo ismli qiz o’zining mehnatsevarligi, shaddotligi, chaqqonligi, gapirgan gapining ustidan chiqishi bilan boshqalardan ajralib turuvchi obrazdir. Obraz asarda tutgan o’rni va vazifasiga qarab adabiyotshunoslikda turlicha: personaj, bosh obraz, ikkinchi darajali obraz, xarakter, tip kabi terminlar bilan ifodalanadi. [N.Hotamov, B.Sarimsoqov, Adabiyotshunoslik terminlari, T.:O’qituvchi, 1979,207-b]. Hikoyada Shahlo bosh obraz sifatida kelgan hamda asarda konfliktni yuzaga chiqarib harakatlantirgan. Misol o’rnida shuni aytish kerakki, Shahlo Qodirova Qishloq Xo’jaligi instituti mexanizatsiya fakultetini tugatib, mexanizatsiy bo’yicha rais muovini lavozimiga ko’tarilgan. O’qishga borguncha Yangiyo’lda traktor haydagan.Qoramoyga botib mehnat qilgan, yer haydagan. U “Yangiobod” kolxoziga mexanizatsiya bo’yicha rais muovini bo’lib saylanganida hamma kulib yuborgan. Chunki u artistlardek yasanib yurar edi. Hech kim uning ishlashiga ishonmagan. Lekin ayol bo’lishiga qaramasdan barcha ishlarni bajarib, hammaga o’rnak bo’la oldi. Shu lavozimga tayinlanganidan keyin qilgan birinchi ishi kolxoz ustaxonasiga borish, ishchilarning qanday ishlayotganliklarini nazorat qilish bo’ldi. U zaparojni o’zi haydab ustaxonaga keladi va ishchilar bilan majlis uyushtiradi. Ustaxonaga kelaverishda ariqqa tiqilib yotgan traktor kimniki ekanligini so’raydi. Sodiq ismli yigit svechasi yaramasligini va traktor yurmasligini aytadi. Shahlo mashinasidagi qora xalatini kiyadida o’zi traktor oldiga ketadi va oradan yarim soat o’tib traktor gurillab ikki-uch daqiqada ustaxona oldiga kelib to’xtadi. Ustalar xayron qolishdi. Keyin barcha traktorlarni yaxshilab tozalab, moylab chiqish uchun besh kun muxlat beradi… 122 Yana shunday voqealardan biri, bulduzerchi “xotin kishiga bosh egmayman” deb mashinasini yo’l chetida qoldirib ketadi. Shahloning o’zi bulduzerni haydab, kechgacha yo’l tekislaydi. Bir kuni dalada ayollarga o’rnak bo’lib, naq bir soat ketmonni to’xtatmay yer chopgan. – Bo’ldimi, endi. Yo, yana chopaymi?, – deganida qizlar: – Bo’ldi, bo’di! deyishgan va uning xipcha beli sinib ketmaganiga tan berishgan. [S.Ahmad.Tanlangan asarlar. I jild, T.: “Sharq”, 2000,152-157-b]. Mana shunday ayollar jamiyatimizda ko’p uchraydi. Tanganing bir tomoniga e’tibor bermaslik kerakligini inobatga olgan holda, jamiyatimiz rivojiga, millatimiz ravnaqiga o’zining munosib hissasini qo’shayotgan ayollarimiz ham oilani, ham ishini o’z vaqtida, reja asosida boshqaradilar. Said Ahmadning “Alla” hikoyasiga to’xtaladigan bo’lsak, Ozoda ismli qahramon orqali adashgan, yoxud o’z orzular(yosh umrini xazon qilmay yashash)i uchun farzandidan voz kechib, oxirida sevgisidan ham oilasidan ham ayrilgan, afsuslangan insonlarni ko’rishimiz mumkin. Hikoyada ayol obrazi o’zida faqat yaxshi xislatlarni namoyon qila olmasligi va u ham xato qilishi mumkinligi ko’rsatilgan. Ozoda sevgan insoni – Murod ismli yigit bilan oila qurgan. Baxtli va unutilmas kunlarni boshidan o’tkazgan. Lekin, baxtli kunlariga nuqtani aynan o’zi qo’yadi. Homilador bo’ladi, biroq farzandining tug’ilishini istamaydi. Ajabo! Shuncha tirnoqqa zorlar bor-a?! U esa farzandini o’z qo’li bilan nobud qilmoqchi. “Yo’q, istamayman. Hali yoshman, halitdan bolani boshimga uramanmi?” deya kalta o’ylaydi. Aslida hayotini mazmunga ko’madigan rishtani va sevgisini yanada mustahkamlaydigan ipni o’z qo’li bilan kesadi. Kunlar o’tib o’sha uy oldidan o’tayotganida derazadan alla ovozi eshitiladi. Yuragi negadir orziqib ketadi. Bir on o’sha baxtli kunlariga hayolan qaytadi. Endi u farzandli bo’la olmas edi. Ming bora afsus chekadi. Bu o’rinda ayol obrazining salbiy jihatlari yoritilgan desak ham bo’ladi. “Obraz” termini rus tilidan olingan bo’lib, o’zbekcha tarjimada “aks” degan ma’noni anglatadi. Masalan, kishining oynadagi aksiga nisbatan ham “obraz” deyiladi. Biroq, bilasizki, so’zning lug’aviy ma’nosi bilan istilohiy ma’nosi 123 farqlanadi:nlug’aviy ma’no bilan istilohiy ma’no orasida tutash nuqtalar bo’lsa-da, mutaxasis istiloh ostida konkret ma’noni tushunmog’i lozim bo’ladi. Shunga ko’ra biz “obraz” deganda adabiyot va san’atning tafakkur shakli bo’lmish badiiy obrazni nazarda tutamiz. Badiiy obraz borliqning badiiy asardagi aksi. Badiiy obraz o’zida aql va hisni uyg’un birlashtiradiki, shu bois uni ratsion va emotsional birlik sifatida tushuniladi. Badiiy obrazdagi ratsion birlik shuki, uning yordamida ijodkor o’zini qiynagan muammolarni badiiy idrok etadi.[D. Quronov. Adabiyotshunoslikka kirish. 68-70-b]. “Zumrad” hikoyasiga nazar tashlasak, irodasini boshqara olgan, sabri va matonatini o’ziga bo’ysundira olgan Aziza ismli qahramonni ko’ramiz. Aziza medinstitutni bitirgan, lagerda doktor bo’lib ishlaydi. Yoshligida hamkursi – Hakimjon ismli yigitni yaxshi ko’rardi. To’g’rirog’i bir-birini yaxshi ko’rishardi. Institutni bitirib to’y qilishmoqchi edi. Lekin institut diplomi qo’ligan tekkanidan keyin Hakimjon boshqa odamga aylanadi. Azizaga nisbatan munosabatlari ham o’zgara boshlaydi, sovuqqonlik, hafsala bilan gaplashadigan odat chiqaradi. Aziza vaqtida o’z hayollarini yig’ishtirib, orzulari xomhayol bo’lishidan qo’rqib u bilan munosabatlariga nuqta qo’yadi. Hakimjon bundan unchalik xafa bo’lmaydi, go’yoki ko’pdan beri shuni kutayotgandek edi: – Ixtiyor o’zingda, ammo bilib qo’y, bir kuni kelib pushaymon bo’lib yurma, – dedi. Aziza uning yuziga tik qaradi: – Hech qachon! [S.Ahmad.Tanlangan asarlar. I jild, T.: “Sharq”, 2000,83- 87-b] Shundan keyin ularning orasida hech narsa qolmadi. Aziza oradan yillar o’tib o’zining to’g’ri qaror qabul qilganligiga ishonch hosil qiladi. Televizor orqali tomosha qiladigan Zumrad ismli raqqosa ayolning hayotini tinglab, boshidan o’tganlarini eshitib, o’zining xato qilmaganligiga va to’g’ri yo’ldan yurganligiga ishonchi komil bo’ladi. O’sha Hakimjon Zumradning hayotini barbod qilgan ekan. Ularning bitta farzandlari bor. Bir paytlari sahna yulduzi bo’lgan Zumrad endi ojiza ayolga aylangan edi. Aziza bolani ko’rib birinchi muhabbatini eslaydi: o’sha 124 tim qora ko’zlar va qop-qora qoshlar. Lekin muhabbatning aldamchi hislariga berilganida, o’z vaqtida irodasini qo’lga ololmaganida, balki shu aldangan ayoldan ham avval qurbon bo’lar edi. Hikoya orqali ayollarning o’z irodasini boshqara olishi va o’z baxti o’z qo’lida ekanligini bilishlari nazariy jihatdan ochib berilgan. Xulosa o’rnida shuni aytish kerakki, ayol obrazi nafaqat asarda, balki real hayotda ham o’zining sabr-toqati, sevgi-muhabbati, sadoqati, jozibasi bilan hammani maftun etadi. Ayollar, qizlar, onalar obrazi tasvirlangan asarlarni bugungi kunda ham ko’p uchratamiz. Bu kabi asarlarning mohiyatini ilmiy va nazariy jihatdan o’rganish, ayol obrazini yanada ochib berish ilmi toliblar, izlanuvchi yoshlar hamda adabiyotshunoslarning vazifasidir. Download 1.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|