Adli sosyal hizmet: yaklaşim ve MÜdahale

SONUÇ ve ÖNERİLER
Alanla ilgili yapılan çalışmalara bağlı olarak, adli sosyal hizmetin, gelişen ve ihtiyaç duyulan bir alan olduğu söylenebilir: Kanunla ihtilafa düşen insan sayısındaki artış, mahkemelerin artan dava oranları, değişen ve gelişen ceza adaleti anlayışı ile ıslah, rehabilitasyon, terapi, topluma kazandırma, önleme, mağdur hakları gibi kavramların öne çıkmasına bağlı olarak; çetrefilli süreçleri içeren adalet mekanizmasından bireylerin en az zarar ve örselenme ile çıkabilmeleri adına, bireyle sistem arasında, bireyin ve toplumun yararını gözeten, bireyi merkeze alan ve savunan, onu toplumla bütünleştiren ve güçlendiren bir anlayış ile adli sosyal hizmet yaklaşımının gerekliliği ve yaygınlaştırılması gerektiği anlaşılmaktadır. Bu anlamda adli sosyal hizmet uzmanı, sistemde önemli roller üstlenen bir adalet mekanizması süjesidir.
Adalet mekanizması pek çok disiplini içeren bir hizmet alanıdır. Ancak bu alanı diğer hizmet alanlarından ayıran bir özelliği, adalet mekanizmasının karmaşık ve zor süreçler içermesidir. Bu nedenle adalet mekanizması içerisinde uygulama yapan sosyal hizmet uzmanlarının bazı durumlarda, sistemsel yükümlülükleri ile mesleki yükümlülük ve anlayışları çelişebilmektedir. Bu da uygulamalarda bazı sorunların yaşanmasına neden olmaktadır. Adalet mekanizması içerisinde, adli sosyal hizmet uzmanının uygulamalardaki hareket tarzını belirleyen kaynaklar; mevzuat, uygulama standartları ve mesleki etik kurallardır. Böylelikle adli sosyal hizmet uzmanı mevzuat bilgi alt yapısı, mesleki standartlar ve mesleki etik bilgiler konularında yetkin olmalıdır. Ülkemiz şartları açısından bakıldığında adli sosyal hizmet anlayışının etkinleşebilmesi için şunları önerebiliriz:

• 
  Mevzuat bilgi ve becerisi: Adli sosyal hizmet uzmanlarının mevzuat bilgisi ve kullanımı konularında yetkin olmaları gereklidir. Hem lisans eğitimlerinde hem de çalışırken hizmet içi eğitimlerle mevzuat bilgi ve becerisinin arttırılması gerekmektedir.
  
• 
  Lisansüstü eğitimler: Adalet mekanizmasında çalışan sosyal hizmet uzmanlarının mezun oldukları Sosyal Hizmet Bölümlerinde “Adli Sosyal Hizmet” dersleri⁴ ile temel düzeyde suç bilimi, mağdur bilimi, çocuk suçluluğu, adalet mekanizması içerisinde sosyal hizmet müdahalesi yapılması gereken birimler ve bu birimlerdeki sosyal hizmet uzmanlarının rolleri ve yaklaşım şekilleri vs. yönelik temel bilgiler aktarılmaktadır. Böylelikle temel olarak aldıkları sosyal hizmet teorisinin üstüne adli sosyal hizmet eğitimi alarak, bu alanın gerektirdiği alt yapıya kavuşmaktadırlar. Bu nedenle adalet mekanizmasında rol ve görev alan “sosyal çalışma görevlisi ya da uzman” hüviyetindeki diğer disiplinlerden gelen profesyonellerin adli sosyal hizmet alt yapısını kazanabilmeleri için yine sosyal hizmet lisans bölümlerinde açılacak “Adli Sosyal Hizmet Lisansüstü Programları” ile bu alana özgü spesifik eğitim alt yapısına kavuşturulmaları sağlanmalıdır.
  
• 
  Süpervizyonluk: Adalet mekanizmasına yeni atanan sosyal hizmet uzmanları ve diğer uzmanlar için süpervizyonluk sistemi oluşturulmalıdır. Belli bir süre uygulanacak süpervizyonluk eğitimi ile adli sosyal hizmet uzmanları ve diğer uzmanlar tecrübeli uzmanların yanında bir takım edinim ve becerileri kazanabilirler.
  
• 
  Uygulama standartları ve etik kurallar: Adli sosyal hizmet uzmanları ve diğer uzmanlar, uygulamalarını yaparken, hareket tarzlarını belirlemede yardımcı olabilecek şekilde mevzuat ve etik kuralların çevrelediği uygulama standartlarına ihtiyaçları vardır. Ülkemizde UNICEF (2013) tarafından hazırlanan ve adliyelerde çalışan sosyal hizmet uzmanları ve diğer uzmanlara dağıtılan “Sosyal Çalışma Görevlileri İçin Eğitim Kitabı” özellikle etik ikilemlerde ne yapılabileceği konularında önerilerde bulunarak bu açıdan katkıda bulunan önemli bir kaynaktır. Ancak bu çalışma çocuk adalet süreci, aile mahkemeleri ve Çocuk İzlem Merkezlerindeki sosyal hizmet uygulamalarına yöneliktir. Bu çalışmaya benzer şekilde diğer adli birimlerde çalışan uzmanları da kapsayacak çalışmalara ihtiyaç vardır. Adli sosyal hizmet uzmanlarının uygulamalarda hareket tarzlarına yardımcı olabilecek “uygulama standartları”, aynı zamanda diğer aktörlerin adli sosyal hizmetin adalet mekanizmasındaki yerinin anlaşılmasına katkıda bulunabilecektir. Etik ilkeleri de kapsayan bir uygulama standardı, adli sosyal hizmet uzmanının sistemsel yükümlülükleri ile mesleki yükümlülüklerinin çeliştiği yerlerde en uygun ve doğru uygulamayı yapmasına yardımcı olabilecektir.
  
• 
  Adli mekanizmalar içerisinde “etik kurulların” oluşturulması: Daha önce de belirtildiği gibi, adalet mekanizması bazı uygulamalarda çetrefilli süreçleri içermesi nedeni ile alanda çalışan adli sosyal hizmet uzmanlarının ikili roller (bireyin menfaati ile toplumun menfaati arasında kalmak) yaşamalarına neden olmaktadır. Bu nedenle uygulamalarda özellikle etiksel kaygıların olduğu durumlarda, adliye teşkilatı içerisinde kurulabilecek “etik kurullar” ile adli sosyal hizmet uzmanlarının hareket tarzlarını belirleyebilirler. Bu, aynı zamanda bazı uygulamalarda sorumluluğun sadece adli sosyal hizmet uzmanına yıkılmasını önleyebilir ve böylelikle sorumluluğun paylaşılmasına yardımcı olabilir. Ayrıca alanda çalışan SHU’nın hazırladıkları inceleme raporlarında standardın yakalanmasına yardım edecek bir mekanizmanın varlığı da gereklidir.
  
• 
  İyi uygulamalar bülteni: Adalet mekanizmasında yer alan adli sosyal hizmet uzmanlarının ve diğer uzmanların uygulama ve müdahalelerinde daha önceden denenmemiş ve faydalı olmuş iyi uygulamaları “olgu sunumları” haline getirmeleri ve bu alanda çalışan bütün uzmanların ulaşabileceği bir periyodik bültende yayınlamaları sağlanmalıdır. Böylelikle iyi uygulamaların diğer tüm illerde de uygulanması sağlanabilir, uygulamalarda bir standart yakalanabilir ve en önemlisi de alanın literatürünün zenginleşmesi sağlanabilir.
  

Sonuç olarak bu çalışma, ülkemizde hızla gelişen sosyal hizmet uygulamaları ile yine önemli bir hizmet alanı olan adalet mekanizmasının hangi açılardan birbiri ile ilişkili olduğuna yönelik bir takım bilgileri ortaya koymaktadır. Adalet hizmeti, insanların ve toplumların mutluluğu ve kamu düzeni için belki de en elzem hizmet alanlarından biridir. Bu alan pek çok profesyonelin bir arada çalıştığı multidisipliner bir alandır.
Bu mekanizmaya bir şekli ile giren ve özellikle incinebilir konumda olan bireyler ve çocuklar için, birey ile sistem arasında konuşlanmış aktörlerden biri de adli sosyal hizmet uzmanlarıdır. Adli sosyal hizmet, sosyal hizmetin yaklaşım şekillerini esas alarak bireyi güçlendirmeyi, rehabilite etmeyi ve normal sosyalizasyon sürecine bireyin yeniden katılabilmesine yönelik faaliyetleri planlar ve yürütür. Adli sosyal hizmet bu anlamda sistemin kendi doğasından getirdiği bireye karşı üstünlük unsurunu yine birey özelinde ve insan değerine yönelik olarak rasyonel hale getirmeyi amaçlar. Bu anlamda, hızla artan suç oranları, dava sayıları ve mağdur insanlar için adli sosyal hizmet disiplini, adalet mekanizması içerisinde önemli bir yer teşkil etmektedir.