Agrar siyosat va qishloq xo’jalik bozorlari doc

Назорат саволлари: 
1) Ривожланган мамлакатлар аграр сиёсатини ташкил қилувчи умумий 
хусусиятлари нималарда ўз аксини топади? 
2) Ривожланган мамлакатлар иқтисодиётида аграр тармоқнинг қандай 
ўрни бор? 
3) Ривожланган мамлакатлар аграр иқтисодиётининг ривожланишини 
таъминлаган аграр сиёсат шартлари қайсилар бўлиб ҳисобланади? 
4) АҚШ аграр сиёсатининг асосий хусусиятлари нималарда намоён 
бўлади? 
5) АҚШ аграр тармоғи ривожланишига давлатнинг таъсири нималарда 
намоён бўлади? 
6) АҚШ аграр сиёсатининг асосий асосий йўналишлари нималарда 
намоён бўлади? 
7) Япония аграр сиёсатининг асосий хусусиятлари нималарда намоён 
бўлади? 
8) Япония аграр сиёсатининг устувор йўналишлари қайсилар? 
9) Япония аграр сиёсати ҳал қилиши лозим бўлган асосий вазифаларга 
қайсилар киради? 
10) Европа Иттифоқи аграр сиёсатининг умумий хусусиятлари нималарда 
ўз аксини топади? 
11) Умумий Аграр Сиёсат нима ва у қачон пайдо бўлган? 
12) Умумий Аграр Сиёсат қайси тамойилларга суянади? 
13) Европа 
Иттифоқи 
аграр 
сиёсатини 
ривожлантириш 
ва 
такомиллаштиришнинг асосий мақсадлари нималарга қаратилган? 

---

91 
8-мавзу. Қишлоқ хўжалик бозорлари ва уларнинг турлари. 
Асосий саволлар: 
1. Қишлоқ хўжалик бозорлари тушунчаси ва вазифалари. 
2. Қишлоқ хўжалик бозорларининг функциялари. 
3. Қишлоқ хўжалик бозорларининг таркиби. 
Мавзуга оид таянч тушунча ва иборалар: бозор, қишлоқ хўжалик 
бозорлари, қишлоқ хўжалик бозорлари турлари, қишлоқ хўжалик бозорлари 
функциялари. 
1. Қишлоқ хўжалик бозорлари тушунчаси ва вазифалари. 
Иқтисодий назария фанидан маълумки, бозор – айирбошлаш соҳасида 
вужудга келадиган иқтисодий муносабатлар йиғиндисидир. Бозор 
иқтисодиёти шаротида қишлоқ хўжалик корхоналари ўз фаолиятларини анча 
эркин, давлат ишлаб чиқаришга кам аралашадиган ҳолда ташкил этади. 
Шунинг учун ҳам улар фаолиятини тартибга соладиган асосий восита бозор 
ҳисобланади.
Қишлоқ хўжалик бозорлари - қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши билан 
боғлиқ бўлган товар ва хизматлар, маҳсулотларни айирбошлаш билан боғлиқ 
жараёнлар борасидаги иқтисодий муносабатлар йиғиндисидир. Иқтисодий 
эркинлик шароитида қишлоқ хўжалик бозорлари фаолияти икки томонлама 
характерга эга бўлади. Биринчи томондан, қишлоқ хўжалик бозорлари эркин 
фаолият юритади, яъни ишлаб чиқарувчилар ҳоҳлаган маҳсулотларини 
ишлаб чиқариш ва ҳоҳлагандай сотиш имконоятига эга бўлади ва улар 
фаолияти эркин амалга ошади. Иккинчи томондан, қишлоқ хўжалик ишлаб 
чиқарувчиларининг ҳаддан ташқари кўплиги, рақобатнинг кучлилиги, бозор 
фаолиятини бошқаришни қийинлаштиради ва айнан шу нарса кўпгина ишлаб 
чиқарувчилар фаолиятида қийинчиликларни келтириб чиқаради.
Қишлоқ хўжалик бозорлари бир қатор иқтисодий қонунлар асосида 
амал қилади. Улар ичидан энг аҳамиятли деб қуйидагиларни ҳисоблаш 
мумкин: 

---

92 
•
қиймат қонуни – бунга кўра маҳсулот харажатларни ҳисобга олинган 
ҳолда сотилади, аммо, маҳсулот харидор уни қанча қийматда тан олган бўлса 
ўша баҳода сотилади; 
•
ресурсларни тежаш қонуни – харажатларни доимий равишда 
пасайтириб борган ҳолда ресурсларни тежаш ва маҳсулот сифатини ошириб 
бориш доимийлигини бозор шарт қилиб қўяди. Бу қонуннинг бузилиши 
қиймат қонунинг тўлақонли амал қилишига имконият бермайди; 
•
мувозанат қонуни – бу қонун талабларига кўра бошқа тенг 
шароитларда истеъмолчилар талабларини ҳисобга олган ҳолда маҳсулот 
ишлаб чиқариш лозимлигини ифодалайди. Бошқача айтганда, бозор 
истеъмолчилар талабларини улар ҳоҳлаган вақтда ва ҳоҳлаган сифатда 
маҳсулот ишлаб чиқариш ва етказиб бера олишни таъминлашни тақозо 
қилади. Умуман олганда, бу қонун талаб ва таклиф мувозанати қонунининг 
қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари бозорида амал қилиши ҳисобланади.
Қишлоқ 
хўжалик 
бозорларининг 
асосий 
шарт- 
шароитлари 
қуйидагилардир: 
•
Рақобат. Рақобат бозорда қиймат, ресурсларни тежаш каби 
қонунларни амал қилишига асосдир. Рақобат қишлоқ хўжалиги бозорларида 
сифатни бош масала даражасига кўтарадиган асосий воситадир. Шунингдек, 
рақобат қишлоқ хўжалик корхоналарини келгусида ўз фаолиятларини 
ўзгартириш ёки умуман тўхтатишини ҳам белгиловчи асосий восита 
ҳисобланади. 
•
Мулк ҳуқуқи. Мулк ҳуқуқи қишлоқ хўжалик бозорларининг зарурий, 
аммо етарли бўлмаган асосидир. Қишлоқ хўжалик бозорларида бир неча 
мулкка асосланган ишлаб чиқарувчилар фаолият кўрсатади, бу бир томондан 
рақобатни вужудга келтирса, иккинчи томондан ишлаб чиқариш 
муносабатларида тенгсизликни ҳам барпо қилиши мумкин. Аммо бозор 
шароитида ким қандай фаолият юритишни ҳоҳласа ўшани амалга оширади, 
аммо мулк ҳуқуқи улар фаолиятини чегаралаб беради. 

---

93 
•
Иқтисодий эркинлик. Бозор субъектларга қандай ишлаб чиқариш ва 
сотиш борасида эркинликни таъминлаб беради.
Қишлоқ хўжалик бозорларини бу асослардан ташқари маълум бир 
бошқарилишга мойиллик жиҳатлари ҳам мавжуд. Чунки қишлоқ хўжалик 
ишлаб чиқариши доимий равишда катта таваккалчилик асосида фаолият 
юритади ҳамда ишлаб чиқариш жуда кўп бошқа тармоқлар ва бозорлар билан 
доимий алоқадорликда бўлади. Шу жиҳатдан, қишлоқ хўжалиги бозорларини 
тартибга солишда давлат ва бошқа ташкилотларнинг аралашуви муҳим 
аҳамият касб этади.