Agressiv mijozlarni konsultatasiya qilish

Muammoning o’rganilganlik darajasi: D.B. Elkonin, G.A Sukerman V.V Rubsov, J. Piaje, M.G. Davletshin, E.G’.G’oziyev, M.Karimova, I. Pavlov, V.S. Merlin J. Lokk, N. D. Levitov, B.G. Anan’ev, V. N. Myasishev, A. G. Kovalyov, K. K. Platonov, V. S. Merlinlar tomonidan o’rganilgan.
Kurs ishining ilmiy nazariy axamiyati: unda o‘smirlik yoshidagi taraqqiyot jarayoni bilan bog‘liq hissiy zo‘riqishlarni o‘rganishga bag‘ishlangan ilmiy adabiyotlar tahlil qilinganligi, stresslarga sabab bo‘luvchi obyektiv va subyektiv omillar ta’siri ochib berilganligi, uni bartaraf etish usullari, mohiyati ochib berilganligidadir. Shuningdek taxlil qilingan va to‘plangan materiallardan yosh va pedagogik psixologiyasi, oila psixologiyasi, psixologik konfiktologiya fanlaridan ma’ruza matnlari tayorlashda, o‘quv mashg‘ulotlari olib borishda va amaliy seminarlar tashkil etishda foydalanish mumkin.
Kurs ishining amaliy axamiyati: unda keltirilgan xulosalarning pedagog va o‘quvchilarga o‘smirlik yoshida olib boriladigan ta’limtarbiya jarayonida paydo bo‘ladigan hissiy zo‘riqishlarni bartaraf etishda foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishidir
Kurs ishi tuzilishi kirish, 2 ta bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

I-BOB O'smir yoshda agressivlik
1.1 &Agressivlikning psixologik adabiyotlarda o'rganilishi.
Agressiya deganda, odatda, boshqa shaxsga, odamlar guruhiga zarar yetkazadigan yoki yetkazishni maqsad qilgan qasddan qilingan harakatlar tushuniladi.
Psixologiyada “agressiya” atamasi turlicha talqin qilinadi. Agressivlikni o'rganishning ko'plab mualliflari unga salbiy baho berishni afzal ko'rishadi. Ammo agressiyaga ijobiy tomondan qarash ham mavjud.Agressiya va tajovuzkor xulq-atvorning asosiy psixologik nazariyalari va tushunchalariga muvofiq tajovuzning asosiy ta’riflarini ajratib ko‘rsatamiz:
A. Bandura tajovuzni kuchli faoliyat, o'zini-o'zi tasdiqlash istagi deb tushunadi va tajovuzkor reaktsiyalarning quyidagi turlarini belgilaydi: jismoniy tajovuz (hujum); bilvosita tajovuz (yomon g'iybat, hazillar, g'azab portlashlari); tirnash xususiyati (eng kichik qo'zg'alishda salbiy his-tuyg'ularni namoyon etishga tayyorlik); negativizm (passiv qarshilikdan faol kurashga qarama-qarshi xatti-harakatlar); norozilik (haqiqiy va uydirma ma'lumotlardan kelib chiqqan boshqalarga hasad va nafrat); ishonchsizlik va ehtiyotkorlikdan tortib, barcha boshqa odamlar zarar etkazayotganiga yoki uni rejalashtirayotganiga ishonishgacha bo'lgan shubha; og'zaki tajovuz (salbiy his-tuyg'ularni shakl orqali - janjal, qichqiriq, qichqiriq - va mazmun orqali - tahdid, qarg'ish, so'kinish orqali ifodalash)¹.
I. Yu.Kulaginaning tajovuzkorligi deganda dushmanlik harakatlari, halokat hujumlari, ya’ni boshqa shaxsga zarar yetkazuvchi harakatlar tushuniladi. Insonning tajovuzkorligi - bu shaxsga yoki jamiyatga zarar etkazish yoki zarar etkazish uchun kuch ishlatish bilan tavsiflangan xatti-harakatlarning javobidir².
Yu.B. Mojginskiy tajovuzni reaktsiya sifatida tushunadi, buning natijasida boshqa organizm og'riqli ogohlantirishlarni oladi³.
G.Parens tajovuzni jismoniy harakat yoki bir shaxs tomonidan boshqa individning erkinligini yoki genetik mosligini pasaytiradigan shunday harakat tahdidi sifatida tavsiflaydi⁴.
A. A. Reanning fikricha, tajovuz - bu boshqalarga zarar yetkazuvchi, bunday muomalani istamaydigan boshqa tirik mavjudotga zarar yetkazuvchi yovuz, yoqimsiz xatti-harakatlardir. Agressiv shaxs etkazadigan yoki berishga tayyor bo'lgan bunday jismoniy yoki ruhiy zarar "qisman" "mahalliy" va ba'zan "mutlaq" bo'lishi mumkin. gaplashamiz tajovuz ob'ektini yo'q qilish to'g'risida, xoh u odam bo'ladimi yoki odamlar jamoasi bo'ladimi yoki tajovuzkor hujumning qandaydir jonsiz ob'ekti bo'ladimi⁵ ..
Mavjud ta'riflarni ikkita katta guruhga bo'lish mumkin:
1. Agressiya g'oyasi me'yor va qoidalarni buzadigan, og'riq va azob-uqubatlarni keltirib chiqaradigan motivatsiyali harakatlar. Shu munosabat bilan qasddan va instrumental tajovuz farqlanadi. Instrumental tajovuz - bu odam o'z oldiga tajovuzkor harakat qilishni maqsad qilib qo'ymagan, balki "shunday qilish kerak edi" yoki "harakat qilish kerak edi". Bunday holda, motiv mavjud, lekin u amalga oshirilmaydi. Qasddan tajovuz - bu ongli sababga ega bo'lgan - zarar etkazish yoki zarar etkazishdir.
2. Agressiya dushmanlik va halokat harakatlari sifatida (xulq-atvor komponenti). R. Baron va D. Richardson quyidagi ta'rifni beradi: tajovuz - haqorat qilishga qaratilgan xatti-harakatlarning har qanday shakli.
L.M Semenyuk tomonidan ta'kidlashicha "agressivlik - bu muammo, hujum, boshqa odamlarga va atrofdagi dunyoga zarar etkazish tendentsiyasini ta'kidlaydigan shaxsiy yoki shaxsiy xususiyatdir"⁶.
I.A. Furmanovning tajovuzkorligi [lot. aggressio - hujum qilish] shuningdek, shaxsning ongli yoki ongsiz ravishda etarlicha izchil tajovuzkor xatti-harakatlarga moyilligini aks ettiruvchi barqaror barqaror xarakterli xususiyat sifatida belgilanadi, uning maqsadi ob'ektga jismoniy yoki ruhiy zarar etkazishdir⁷.
Bir qator hollarda tajovuzkorlikni nafaqat shaxsning barqaror xususiyati, balki o'ziga xos-aktual holat sifatida ham ko'rib chiqish mumkin, va buning natijasida kelib chiqadigan tajovuzkor xatti-harakatlar ehtiros holatida amalga oshiriladi. Noqonuniy harakat mantig'iga ko'ra, bu holda uni baholash uchun sud-psixologik ekspertiza xulosasi talab qilinadi. Shu bilan birga, tajovuzkorlik ming yillar davomida insoniyatning omon qolishi jarayonida hal qiluvchi rollardan birini o'ynaganligini tushunish kerak. Agressivlikning namoyon bo'lishiga munosabat normalarining o'zgarishi, bunday xulq-atvor faoliyati to'g'risidagi hukmlarning mazmuni va qat'iylik darajasi, asosan, psixologiya fanida an'anaviy ravishda sotsializatsiya jarayoni sifatida qaraladigan narsada o'z aksini topdi. Shaxsning barqaror xususiyati sifatida tajovuzkorlik haqiqiy kontaktli xatti-harakatlarda namoyon bo'lishi aniq. Shu bilan birga, rivojlanayotgan odamning boshida tajovuzkorlik kabi xususiyatga ega emasligi ham xuddi shunday ravshan.
Aynan shu munosabat bilan tajovuzkorlik va tajovuzkor xatti-harakatlar muammosi V. A. Averin asarlarida tasvirlangan ijtimoiy ta'lim kontseptsiyasi doirasida to'liq ishlab chiqilgan⁸.
“Agressivlik” va “tajovuzkorlik” tushunchalarini farqlash zarur.
Agressiya deganda boshqa shaxsga, odamlar guruhiga yoki hayvonga zarar yetkazuvchi yoki yetkazishni maqsad qilgan har qanday harakat tushuniladi. Agressivlik - bu tajovuzga tayyorlikda ifodalangan shaxsiy xususiyatdir]. Demak, tajovuz - bu boshqa ob'ektga zarar yetkazuvchi muayyan harakatlar majmui; tajovuzkorlik esa tajovuz yo'naltirilgan shaxsning boshqa birovning xatti-harakatlarini tegishli tarzda idrok etish va talqin qilishga tayyorligini ta'minlaydi. Bir tomondan, sub'ektning barcha tajovuzkor harakatlari haqiqatan ham shaxsning tajovuzkorligi ortida turmaydi. Boshqa tomondan, odamning tajovuzkorligi har doim ham aniq tajovuzkor harakatlarda namoyon bo'lmaydi. Namoyish - tajovuzkorlikning shaxsiy mulk sifatida namoyon bo'lishi emas, balki muayyan xatti-harakatlarda har doim trans-situatsion va vaziyatli omillarning murakkab o'zaro ta'siri natijasidir. Agressiv bo'lmagan shaxsning tajovuzkor harakatlarida bu harakatlar vaziyat omiliga asoslanadi. Agressiv shaxsning tajovuzkor harakatlarida ustuvorlik shaxsiy fazilatlarga tegishli. Bu tarzda tajovuz situatsion va shaxsiy, barqaror va beqaror. Vaziyatga oid tajovuzkorlik vaqti-vaqti bilan namoyon bo'ladi, shaxsiy tajovuzkorlik esa buning uchun qulay sharoitlar yaratilgan joyda va har doim harakat qiladigan xulq-atvorning barqaror individual xususiyatidir. Agressivlikni insonning mulki sifatida o'lchash, o'rganish va kerak bo'lganda psixologik tuzatish mumkin.
Agressiya zo'ravonlik darajasi va namoyon bo'lish shakli bo'yicha farq qilishi mumkin: dushmanlik va yomon irodani namoyon qilishdan og'zaki haqorat qilishgacha ("og'zaki tajovuz") va qo'pol jismoniy kuch ishlatishgacha ("jismoniy tajovuz"). tajovuzni boshqalarga qaratilgan tajovuz va avtotajovuz - o'ziga qaratilgan tajovuzga bo'lish mumkin.Har bir odamda ma'lum darajadagi tajovuz mavjud. Uning yo'qligi passivlik va muvofiqlikka olib keladi. Uning haddan tashqari rivojlanishi sheriklik va hamkorlikka qodir bo'lmagan nizoga aylanishi mumkin bo'lgan shaxsning butun qiyofasini aniqlay boshlaydi.
V.V. Koklyuxinning so'zlariga ko'ra insonning tajovuzkorligi uning ijtimoiy faolligi darajasida o'ziga bo'lgan munosabatini himoya qilish usuli bo'lishi mumkin. O'ziga nisbatan salbiy munosabat, uning past darajadagi o'zini o'zi qadrlashi inson tomonidan uning asotsial tajovuzkor harakatlari tufayli qoplanishi mumkin. O'ziga bo'lgan munosabatini tajovuzkorlik bilan himoya qiladigan odam "teng" bilan o'zaro ta'sir o'tkaza olmaydi. Buning izohi uning barqaror shaxsiy pozitsiyasining yo‘qligi, o‘z “men”ining “pastligi” bilan mashg‘ulligidir⁹.
A. E. Lichkoning fikricha, o'smirlar tajovuzkor xatti-harakatlarni to'g'ridan-to'g'ri kuchaytirish orqali, shuningdek, tajovuzkor harakatlarni kuzatish orqali o'rganadilar. Oilaga kelsak, tajovuzkor xatti-harakatlarning shakllanishiga oilaning ahillik darajasi, ota-ona va bola o'rtasidagi yaqinlik, aka-uka va opa-singillar o'rtasidagi munosabatlarning tabiati, shuningdek, oilani boshqarish uslubi ta'sir qiladi. Ota-onasi begonalashgan va sovuqqon bo'lgan oilada kuchli kelishmovchilik bo'lgan bolalar tajovuzkor xatti-harakatlarga nisbatan ko'proq moyil bo'ladi¹⁰.
O'smir tajovuz haqida ma'lumotni tengdoshlari bilan muloqotdan ham oladi. Bolalar boshqa bolalarning xatti-harakatlarini kuzatish orqali o'zlarini tajovuzkor tutishni o'rganadilar. Tengdoshlar bilan o'ynash bolalarga tajovuzkor javoblarni (musht tashlash yoki haqorat qilish kabi) o'rganish imkoniyatini beradi.
A.I. Zaxarovning fikricha, o‘smirlar bir-birlarini turtib, quvib, masxara qiladigan, tepadigan va bir-birini xafa qilishga urinishlari – tajovuzkor xatti-harakatlarga o‘rgatishning nisbatan “xavfsiz” usuli bo‘lishi mumkin. Biroq, o'ta tajovuzkor bo'lganlar, o'z yosh guruhidagi ko'pchilik tomonidan rad etilishi ehtimoli ko'proq. Boshqa tomondan, bu tajovuzkor o'smirlar, ehtimol, boshqa tajovuzkor tengdoshlari orasida do'stlar topadilar. Albatta, bu qo'shimcha muammolarni keltirib chiqaradi, chunki tajovuzkor kompaniyada uning a'zolarining tajovuzkorligi o'zaro kuchayadi.
Bolalarda tajovuzkor xatti-harakatlarni o'rganishning asosiy usullaridan biri bu boshqa birovning tajovuzkorligini kuzatishdir. O'z uyida zo'ravonlikka duch kelgan va o'zlari zo'ravonlik qurboniga aylangan o'smirlar tajovuzkor xatti-harakatlarga moyil. Agressiyaga o'rgatishning eng munozarali manbalaridan biri bu ommaviy axborot vositalaridir. Turli xil usullar va usullardan foydalangan holda ko'p yillik tadqiqotlardan so'ng, fan hali ham ommaviy axborot vositalarining tajovuzkor xatti-harakatlarga ta'siri darajasini aniqlay olmadi.
E. V. Zmanovskayaning fikriga ko'ra, o'smirlik davrida ham o'g'il bolalarda ham, qizlarda ham tajovuzkor xatti-harakatlarning yuqori va past darajada namoyon bo'ladigan yosh davrlari mavjud. O'g'il bolalarda tajovuzkorlikning ikki cho'qqisi borligi aniqlandi: 12 yosh va 14-15 yosh. Qizlar ham ikkita cho'qqini ko'rsatadi: tajovuzkor xatti-harakatlarning eng yuqori darajasi 11 yoshda va 13 yoshda kuzatiladi. O'g'il bolalar va qizlardagi tajovuzkor xatti-harakatlarning turli tarkibiy qismlarining og'irligini taqqoslash shuni ko'rsatdiki, o'g'il bolalarda bevosita jismoniy va to'g'ridan-to'g'ri og'zaki tajovuzga moyillik, qizlarda esa - to'g'ridan-to'g'ri og'zaki va bilvosita og'zaki¹¹.
Nishonova Z., Alimova G.lar tadqiqot ishida "Agressivlik" tushunchasini ilimiy asoslab beradi va u boshlang'ich maktab yoshidagi agressivlik namoyon bo'lishining to'rt darajasiga xos xususiyatni keltiradi: nol darajada - g'ayritabiiy agressivlik yo'qolgan, birinchi darajada – agressivlik asosan hissiyirodaviy sohada, ikkinchi darajada – intellektual soha hukmronlik qiladigan hissiyirodaviy sohada, uchinchi daraja – hissiy-irodaviy, intellektual, faoliyat soha hukmronlik qiladigan darajalarga ajratgan. Tadqiqot natijasida agressiv boshlang'ich maktab o'quvchilarini tizimli psixologik qo'llab -quvvatlash modelini ishlab chiqqan, bu o'zaro bog'liq uchta komponent mavjudligini nazarda tutadi: 1) nazariy, shu jumladan tadqiqot ishiga tegishli kategoriya apparati ta'rifi; 2) amalga oshirishni o'z ichiga olgan empirik 1 (maktab) toifali apparatni aniqlash, diagnostika va tuzatishni amalga oshirishda tizimli yondashuv sharoitida ishlab chiqilgan agressiv boshlang'ich maktab o'quvchilariga tizimli psixologik yordam; 3) empirik 2 komponentida agressiv boshlang'ich maktab o'quvchilariga tizimli psixologik yordam ko'rsatishni amalga oshirishda bo'lajak ta'lim psixologlarini kasbiy tayyorlash uchun o'quv-uslubiy asosni (ixtiyoriy kurs misolida) ishlab chiqish vazifasini qo'yadi.¹²
F.F.Rasulova o’z tadqiqotida kichik, o’rta, katta o'smirlarga xos agressiv mayllarning tabaqalashtirilgan ichki evolyutsiyasi hamda agressiya shakllari o’rtasidagi bog’liqni jinsga ko’ra tafovutlanishining xulq-atvor va ishtimoiy munosabatlarini shartlovchi psixologik omillarini, ota-ona bilan bola munosabatlarida qabul qilish va kooperatsiya tarbiya usubi agressiyaning pasayishini ta'minlovchi psixologik omillar ekanligini, agressiv o’smirlar xulqatvorini psixoprofilaktika qilish va psixokorreksiyalash maqsadida "Xulq-atvorni modifikatsiyalash treningi" psixologik trening dasturini, agressiyaga moyil o’smirlar xulq-atvorini psixoprofilaktika qilish va psixokorreksiyalash maqsadida ota-onalar, pedagoglar va psixologlar hamkorlikda samarali ish olib borishining algoritmini ishlab chiqqan. Uning tadqiqoti natijasida mahalliy sharoitda o’smirlar agressiv xulq-atvorining yosh, jins va individual psixologik xususiyatlarini o'rganishga doir psixodiagnostik metodikalarni tizimlashtirishga va o’smirlardagi agressiv xulqatvorni korrektsiya qilish imlonini beruvchi ijtomoiy trening dasturi ilmiy asoslangan, amaliyotda sinovdan o’tkazilgan hamda xalq ta’limi muassasalari amaliyotiga tatbiq etilishi tavsiya etilgan.¹³
Agressivlik va destruktivlik muammosida O.Musurmonova tajovuzkorlik muammosi bo‘yicha diametral qarama-qarshi bo‘lib ko‘ringan ikkita nuqtai nazarni – instinktivizm va bixeviorizmni birlashtiradi. Birinchi nuqtai nazar - instinktivizm - insondagi barcha halokatli narsalarni tushuntiradi va uni hayvoniy mohiyatiga tushiradi. Ikkinchi nuqtai nazar - bixeviorizm - insonning destruktivligini faqat uning ijtimoiy tabiatidan kelib chiqadi¹⁴.
Sirliyev B., Ismailovalar fikriga ko’ra odamlarning boshqa tirik mavjudotlardan farqli o'laroq, o'z turi vakillariga nisbatan keng tarqalgan zo'ravonliklarini tushuntiradi. Barcha tirik mavjudotlar, ayniqsa yirtqich hayvonlar, o'z xohish-istaklarini bostirish qobiliyatiga ega. Bu o'z turlarining vakillariga hujum qilishning oldini oladi. Odamlar biologik nuqtai nazardan kamroq xavfli bo'lib, ancha zaifroq to'xtatuvchiga ega. Insoniyat shakllanishining dastlabki bosqichlarida bu juda xavfli emas edi, chunki jiddiy zarar etkazish ehtimoli juda past edi. Biroq, texnologik taraqqiyot insoniyatning "jiddiy zarar" etkazish qobiliyatining aql bovar qilmaydigan darajada oshishiga olib keldi va insonning tur sifatida va butun insoniyatning omon qolishi haqiqatiga tahdid soldi¹⁵.
Davletshin M.G fikricha, o'smirlar tajovuzkor xatti-harakatlarni to'g'ridan-to'g'ri kuchaytirish orqali, shuningdek, tajovuzkor harakatlarni kuzatish orqali o'rganadilar. Oilaga kelsak, tajovuzkor xatti-harakatlarning shakllanishiga oilaning ahillik darajasi, ota-ona va bola o'rtasidagi yaqinlik, aka-uka va opa-singillar o'rtasidagi munosabatlarning tabiati, shuningdek, oilani boshqarish uslubi ta'sir qiladi. Ota-onasi begonalashgan va sovuqqon bo'lgan oilada kuchli kelishmovchilik bo'lgan bolalar tajovuzkor xatti-harakatlarga nisbatan ko'proq moyil bo'ladi.
Agressivlik va tajovuzkorlikni farqlang. tajovuz - boshqa ob'ektga zarar yetkazuvchi muayyan harakatlar majmui; tajovuzkorlik esa tajovuz yo'naltirilgan shaxsning boshqa birovning xatti-harakatlarini tegishli tarzda idrok etish va talqin qilishga tayyorligini ta'minlaydi. Insonning tajovuzkorligi uning ijtimoiy faolligi darajasida o'ziga bo'lgan munosabatini himoya qilish usuli bo'lishi mumkin. O'smirlarning tajovuzkor xatti-harakati, A. I. Zaxarovning fikriga ko'ra, tengdoshlar oilasi, shuningdek, ommaviy axborot vositalarining ta'siri bilan belgilanadi.
Agressiyaning har xil turlari va turlari mavjud.
Birinchidan, reaktiv va spontan tajovuz o'rtasida farq bor. Bir qator muhim farqlarni S. Feshbax qayd etib, ekspressiv, dushmanlik va instrumental tajovuzni bir-biridan ajratib turdi. Ekspressiv tajovuz - bu g'azab va g'azabning beixtiyor portlashi, diqqat markazida bo'lmagan va tezda tugaydi va bezovtalik manbasiga hujum qilish shart emas.
Eng muhimi, dushmanlik va instrumental tajovuz o'rtasidagi farq. Birinchisining maqsadi, asosan, boshqasiga zarar etkazish, ikkinchisi esa neytral xarakterdagi maqsadga erishishga qaratilgan bo'lib, tajovuz faqat vosita sifatida qo'llaniladi (masalan, shantaj, jazo orqali tarbiyalash, otishma. garovga olgan bandit).
Instrumental tajovuz, S. Feshbax, individual va ijtimoiy motivatsiyaga bo'linadi, shuningdek, xudbin va manfaatsiz tajovuz haqida gapirish mumkin.
Turli manbalarda topilgan agressiv reaktsiyalar shakllari orasida quyidagilarni ta'kidlash kerak:
jismoniy tajovuz(hujum) - boshqa shaxsga nisbatan jismoniy kuch ishlatish.
bilvosita tajovuz- ham aylanma yo‘l bilan boshqa shaxsga qaratilgan harakatlar (g‘iybat, g‘arazli hazil), ham hech kimga qaratilmagan g‘azab portlashlari (baqir-chaqirlash, oyoqlarini mushtlash, stolni musht bilan urish, eshiklarni taqillatish va h.k.).
Og'zaki tajovuz- salbiy his-tuyg'ularni shakl (qichqiriq, qichqiriq, janjal) orqali ham, og'zaki javoblar mazmuni (do'q-po'pisa, qarg'ish, so'kinish) orqali ifodalash.
Achchiqlanishga moyillik- jahldorlik, qo'pollik, qo'pollikning ozgina qo'zg'alishida namoyon bo'lishga tayyorlik.
Negativizm- odatda hokimiyat yoki rahbarlikka qarshi qaratilgan muxolif xulq-atvor. U passiv qarshilikdan o'rnatilgan qonunlar va urf-odatlarga qarshi faol kurashga o'tishi mumkin.
Dushmanlik reaktsiyalarining shakllaridan quyidagilar qayd etiladi:
Xafagarchilik- achchiq tuyg'u, haqiqiy yoki xayoliy azob-uqubatlar uchun butun dunyoga g'azabdan kelib chiqqan hasad va boshqalarga nafrat.
Shubha- boshqalarga zarar etkazish niyatida ekanligiga ishonish asosida odamlarga nisbatan ishonchsizlik va ehtiyotkorlik.
Agressiya paydo bo'lish va harakat qilish mexanizmiga ko'ra ham ajralib turadi va harakat mexanizmi va printsipi ko'p jihatdan odamning vaziyatni idrok etishi va baholashiga, xususan, boshqa shaxsga nisbatan niyatlari, tajovuzkor xatti-harakatlari uchun qasos olish qobiliyatiga bog'liq