Agrologistika va biznes” fakulteti «agroiqtisodiyot va turizm» kafedrasi

____________________________________________________________________________
7] O‘zbekistonRespublikasiPrezidenti Sh. MIRZIYOYEVToshkent sh., 2020-yil 18-may, PF-5995-son
https://fermermaktab.uz/uz/article/qishloq-xojaligi-mahsulotlarining-sifat-va-xavfsizligi


2-BOB. YBZB da mamlakatimizdagi axborot texnologiyalari yordamida xuquqiy ximoyalanganligining taxlili.
2.1 O'zbekiston Respublikasida ta'minot zanjirini boshqarishda axborot logistikasining o'rni va raqamli texnologiyalarning ta'minot zanjiriga ta'siri.


Axborotlogistikasivauningtizimi. AxborotlogistikasiAxborotlogistikasiLogistikaxborottizimlarikompaniyadagiboshqaruvjarayonlarinitashkiletishniyuqoridarajagaolibchiqadi. Axborottizimlariyordamidaquyidagivazifalarnihalqilishmumkinbo'ladi: - axborotniqaytaishlashtezliginioshirishvashutufayliqarornitezroqqabulqilish; - qaytaishlanganma'lumotlarninghajminioshirishvashutufayliqarorqabulqilishdako'proqvariantlarnitahlilqilishvaengoqilonaqarornitanlash; - ma'lumotto'plashvaqaytaishlashdagixatolarniminimallashtirish; - resurslardanfoydalanishbo'yichaasosliqarorlarqabulqilishvao'zvaqtida, ishonchli, to'liqvaaniqma'lumotlargaasoslanganijrochilarningjavobgarliginianiqlash; - qog'ozlihujjatlarningharakatlanishiniminimallashtirish, elektronma'lumotalmashishorqalimenejerlarningmehnatxarajatlarinikamaytirish. Axborotlogistikavositalarimoddiyoqimlarnirejalashtirish, boshqarishvaboshqarishimkoniyatiniberishikerak. Shuninguchunaxborotlogistikasiningasosiyvazifalariquyidagilardaniborat: - logistikaehtiyojlarinirejalashtirish; - moddiyoqimlarnitarg'ibqilishbilanbog'liqechimlarnitahlilqilish; - logistikajarayonlariniboshqarishnazorati; - ta'minotzanjiriishtirokchilariningintegratsiyasi. Axborotlogistikasiningasosiyfunktsiyalari: 1. O'ziningkelibchiqishijoylaridama'lumotto'plash; 2. Axborotnitahlilqilishvaunio'zgartirish; 3. Axborotnito'plashvaunisaqlash; 4. Axborotnitashish; 5. Axborotoqiminifiltrlash; 6. Axborotoqimlarinibirlashtirishvaajratish; 7. Boshlang'ichaxboroto'zgarishlariniamalgaoshirish; 8. Axborotoqiminiboshqarish. Axborotoqimi - butizimvatashqimuhito'rtasidaaylanibyuradiganvalogistikaoperatsiyasiniboshqarishvaboshqarishuchunzarurbo'lganlogistikatizimidaaylanibyuradiganturlixilxabarlarto'plamidir. Axborotoqimlariningasosiytashuvchilari: 1. An'anaviyturdagiturlixilqog'ozhujjatlar; 2. Elektronhujjatlar (perforjitlar, shtamplanganlentalar); 3. Og'zakixabarlar (telefonorqalisuhbatlar, ovozlima'lumotlar). Axborotoqimlariningasosiyturlari: 1. oqimgaulangantizimlarturidan: 1) gorizontal 2) vertikal 2. O'tishjoyida: 1) tashqi 2) ichki 3. Logistikatizimiganisbatan: 1) kirishlogistikoqimi 2) chiqishlogistikoqimi 4. Zudlikbilan: 1) oddiy 2) shoshilinch 3) judashoshilinch 5. Maxfiylikdarajasibo'yicha: 1) oddiy 2) tijoratsirinio'zichigaolgan 3) davlatsirlarinio'zichigaolgan 6. Muhimibo'yicha (pochtaxabarlariuchun): 1) oddiy 2) moslashtirilgan 3) qimmatli 7. Bod tezligibo'yicha: 1) an'anaviy (pochtaxabarlari) 2) tezkor (elektronpochta, telegraf, telefon) 8. qamrovdoirasibo'yicha: 1) mahalliy 2) norezident 3) uzoq 4) xalqaroAxborotoqiminingasosiyko'rsatkichlari: 1. Vujudgakelishmanbai 1. Oqimyo'nalishi 2. TezlikniuzatishvaqabulqilishAxborotoqimlariningasosiytaxminlari: 1. Vujudgakelishmanbasibo'yicha 2. Yo'nalishbo'yicha 3. Hajmibo'yicha 4. Tasdiqlashbuyrug'ibilan 3. Tasdiqlashbuyrug'ibilan 4. Amal qilishmuddati 5. Saqlashtartibibo'yichaIshlabchiqarishniaxborotbilanta'minlash, sotibolishdanboshlabvasavdotizimigaqadar shunga o'xshashkombinatsiyavositasidir. Bozordakorxonaningtashqisohasidagimuvaffaqiyatyokimuvaffaqiyatsizlikningsababiquyidagilarbo'lishimumkin: bozordagihodisayokivaziyatto'g'risidatezkorma'lumotolish, etkazibberishto'g'risidagitalabni rad etishyokiqabulqilish. Axborotniqo'llab-quvvatlashmajmuasimuhimrolo'ynaydi. Birlashtiruvchiiplar - bulogistikatiziminingbarchaelementlari "qo'yilgan" axborotoqimlari. Ma'lumotlarbazalariniyaratish, korxonaichidagialoqa, qarorqabulqilishbo'yichabirqatorfaoliyatlarningmavjudligiaxborottarmog'inio'zichigaoladi. Hattoyaqino'tmishda ham logistikatizimlariniishlabchiquvchilarnixavotirgasolganasosiymuammolartovarvaxomashyoningjismoniyoqimibilanbog'liqedi.
Tovarlarnietkazibberuvchidaniste'molchigao'tkazishjarayoniuchunaxborotta'minotiilovahujjatlarisifatidaqabulqilindi. Logistikatizimlariningishlabchiqarishdarivojlanishibilanbarchalogistikaquyitizimlarinibirbutungabirlashtiraoladiganlogistikaaxborottizimlariniishlabchiqishvaamalgaoshirishgaehtiyojsezilaboshladi. Ushbukontseptsiyaniamaliyotgamuvaffaqiyatlitatbiqetishgaishlabchiqarishnirivojlantirishninghozirgidarajasidagima'lumoto'zinio'ziishlabchiqaradiganomilekanliginianglashyordamberdi. Uningsalohiyatikorxonalarningraqobatbardoshliginikuchaytirishuchunkattaistiqbollarnitaklifetadi. Samaralitahlilqilishuchunaxborotfaoliyatilogistika, butunlogistikatiziminifunktsionaljihatdancheklanganlogistikaquyitizimlariningbazasisifatidaqabulqilishkerak, uningishiumumano'zquyitizimlaridarajasidaaxborotlogistikasibilanta'minlanadi. Ushbubo'linishjudao'zboshimchalikbilanamalgaoshiriladi.
Axborotlogistikasi - buuningharakatlanishijarayonidamoddiyoqimbilanbirgakeladiganma'lumotlar (axborot) oqiminitashkiletuvchilogistikaningbirqismi. Axborotlogistikasi - bukorxonadaxaridlar, ishlabchiqarishvasotisho'rtasidagibog'liqlik. Axborotlogistikasikorxonadatovarlarningharakatlanishivasaqlanishiningbarchajarayonlariniboshqaradi, shubilanushbutovarlarnio'zvaqtidaishlabchiqarilganjoylardaniste'molqilinadiganjoyga minimal miqdordavamaqbulxizmatbilankeraklimiqdorda, talab qilinadigankonfiguratsiyava talab qilinadigansifatdaetkazibberishnita'minlaydi. Axborotlogistikasiningasosiytushunchalari: axborotoqimi; axborottizimi; informatsiontexnologiya. Axborotlogistikasiningasosiyvazifasikorxonaboshqaruvtizimigavaundanma'lumotetkazibberishdir. Korxonaningierarxiktuzilishining har birdarajasikeraklivaqtdafaqatkeraklima'lumotlarniolishikerak. Axborotlogistikasiquyidagifunktsiyalarnibajarishikerak: paydobo'lganma'lumotlarnito'plash; ma'lumotlarnitahlilqilish; ma'lumotniko'chirish; ma'lumotto'plashvasaqlash; axborotoqiminifiltrlash, ya'niboshqaruvningma'lumbirdarajasiuchunzarurbo'lganma'lumotlarvahujjatlarnitanlash; axborotoqimlarinibirlashtirishvaajratish; elementaraxborottransformatsiyalariniamalgaoshirish; axborotoqiminiboshqarish. Axborot (iqtisodiy) - ro'yxatgaolish, uzatish, o'zgartirishvarejalashtirish, buxgalteriyahisobi, iqtisodiykabiboshqaruvfunktsiyalarinibajarishuchunishlatilishimumkinbo'lganiqtisodiyob'ektlarda (moddiyne'matlarvaxizmatlarniishlabchiqarish, taqsimlash, almashtirishvaiste'molqilishningijtimoiyjarayonlarito'g'risida) ishlaydiganturlixilma'lumotlarto'plami. tahlilqilish, tartibgasolishvaboshqalar. Axborotlogistikasi Bu birnechtakichikbo'limlargabo'linishni talab qiladiganqiyinta'rif: 1. Materiallaroqimigahamrohbo'ladiganma'lumotlarninguyushgantizimigatuzilish. Umuman material oqimigaoidma'lumotlarniyig'ishvayig'ish. 2. Materiallaroqimima'lumotlarinikeraklimanzilgao'zvaqtidavato'liqetkazibberish. 3. Qabulqilingantashkiletilgan (tuzilgan) ma'lumotlartiziminitahlilqilish. Materiallaroqimito'g'risidagima'lumotlarnito'liqtahlilqilishniamalgaoshirishuchunmaqbulaxborotmaydoniniyaratish. Bu judamuhim nuqta va u holdaaxborotlogistikasiimkonsiz, shuninguchunkorxonalarbungaalohidae'tiborberishlarikerak. 4. Yakuniytahlilasosidaqarorlarqabulqilish. Yakuniytahlilnafaqathisob-kitoblarnivamutaxassislarningtavsiyalarini, balkiilojibo'lsa, olinganbarchama'lumotlartahliliniingl. 5. Tegishliijrochilarniqidirib toping vaxodimlargato'liqaxborotlogistikaechimlariniishonibtopshiring. Operatsiyaningushbubosqichibajarilishininazoratqilish. Ijrochilarbajarishikerakbo'lganbarchaqarorlarnitushunishlarimuhim, shundakorxonaningaxborotstrategiyasimuvaffaqiyatlibo'ladi.
Logistikatizimlaridaaxborottizimlariniyaratishvaulardanfoydalanishningahamiyati MP boshqaruvjarayonilogistikatizimlaridaaylanayotganaxborotniqaytaishlashgaasoslangan. LC ningbarchabo'g'inlariningmuvofiqlashtirilganishiuchunzaruriyshart - bumarkaziyasabtizimisingarikeraklisignalnikeraklinuqtagakeraklivaqtdatezvaiqtisodiyravishdaetkazishgaqodirbo'lganaxborottizimlariningmavjudligi. Umumanolgandaishlabchiqarishnimuvaffaqiyatliishlashiuchunengmuhimshartlardanbiribubarchafaoliyatturlarini (ta'minot, ishlabchiqarish, transport, saqlash, tarqatishvaboshqalar) bir-birigabog'labturadiganvauni yagona yaxlitliktamoyillariasosidaboshqaradiganbundayma'lumottiziminingmavjudligidir. Ijtimoiyishlabchiqarishninghozirgirivojlanishdarajasidaaxborotekanligiayonbo'ldimustaqilishlabchiqarishomili ,ularningsalohiyatifirmalarningraqobatbardoshliginikuchaytirishuchunkengistiqbollarniochibberadi. Axborotoqimlari - bulogistikatiziminingbarchaelementlaribog'langanbirlashtiruvchiiplar. AxborotlogistikasiMTgahamrohbo'lganma'lumotlaroqiminitashkilqiladi, logistikama'lumotlariniuzatishnivaqaytaishlashnitexnikvadasturiyta'minlaydiganaxborottizimlarini (IS) yaratishvaboshqarishbilanshug'ullanadi. Mavzuo'qishaxborotlogistikasipreparatningishlashinita'minlaydiganISniqurishvaishlashxususiyatlari. Maqsadaxborotlogistikasi - bumavjudliginita'minlaydiganaxborottizimlariniqurishvaishlatish : 1) keraklima'lumotlar (MTniboshqarishuchun); 2) keraklijoyda; 3) o'zvaqtida; 4) zarurtarkib (qarorqabulqiluvchishaxsuchun); 5) minimal xarajatlarbilan. Axborotlogistikasivauningasosidarejalashtirishvaboshqarishusullarinitakomillashtirishorqalietakchisanoatmamlakatlarikompaniyalaridahozirgikundajarayondavometmoqda, uningmohiyatijismoniyinventarizatsiyaniishonchlima'lumotlarbilanalmashtirish .Axborotoqimi. Axborotoqimlariningturlari. Axborotva material oqimlariningo'zarobog'liqligi Har bir MT ba'zima'lumotoqimlarigamoskeladi. Axborotoqimi (IP) – bunutq, hujjatli (qog'ozvaelektron) vaboshqashakllardaxabarlarning LT vatashqimuhito'rtasidako'ribchiqilganLANdagiasl MT tomonidanyaratilganvaboshqaruvfunktsiyalariniamalgaoshirishuchunmo'ljallanganxabarlaroqimidir. Jadval 1 IP-ningmumkinbo'lgantasniflaridanbiriniko'rsatadi. MT va IP o'rtasidabirma-biryozishmalarmavjudemas, ya'ni. vujudgakelishvaqtidagi, yo'nalishdagivahokazolarningsinxronligi IP-dan oldinroqbo'lishimumkin (muzokaralarolibborish, shartnomalartuzishvah.k.) yokiundanorqadaqolishimumkin (etkazibberilgantovarlarniqabulqilishto'g'risidagima'lumotlar): · ustunlikaxborotoqimihisoblagichyo'nalish, qoidatariqasida, buyurtmato'g'risidagima'lumotlarnio'zichigaoladi; · ustunlikaxborotoqimito'g'ridan-to'g'riyo'nalish - buyukningyaqinlashishihaqidadastlabkixabarlar; · xuddishupaytnio'zidamoddiyoqimbilanma'lumotboradito'g'ridan-to'g'ri MP miqdoriyvasifatko'rsatkichlaribo'yichayo'nalish; · keyinmoddiyoqimorqasidahisoblagichmiqdoryokisifatjihatidantovarlarniqabulqilishnatijalarito'g'risidagima'lumotlar, har xilda'volar, tasdiqlashlaryo'nalishgao'tishimumkin. Ehtimol, deputatgahamrohbo'lganbirnechta IP bo'lishimumkin.

__________________________________________________________________

8] Menejerningkasbiytayyorgarliginiyakuniyfanlararoimtihonigatayyorgarlikbo'yichao'quvqo'llanma. Ed. V.E. Lankin, 2006 yil.
9]Gadjinskiy A.M. Logistika: Oliyvao'rtaixtisoslashgano'quvqo'llanmata'limmuassasalari... - Yo'q, tahrir. vaqo'shing. - M.: "Marketing" axborot-innovatsionmarkazi, 2000 y.