Ахборот ва педагогик технологиялар факультети

Созлаш воситалари. 

---

20
Дастурни ёзиш вақтида унинг ичига киритиладиган созлаш воситалари 
энг самарали ҳисобланади. Бу ҳолатда дастурчи томонидан хатоларни 
аниқлаш тез ва аниқ бўлади. Дастурлашда қуйидаги созлаш воситалари 
қўлланилади: 
1. Хотира таркибини таҳлил қилиш. 
2. Алгоритм бажарилишини назорат қилиш. 
3. Ўзгарувчилардан фойдаланишни назорат қилиш. 
4. Индексларни текшириш. 
5. Кичик дастурлардан фойдаланишни назорат қилиш. 
6. Ўзгарувчиларни белгиларини тасвирлаш. 
7. Хотира таркибидагиларни ёзувга чиқариш. 
Дастурни ҳозирги ҳолатини уни бажарилишига қадар ҳисобга олишга 
ёки белгилашга ёрдам беради. 
Ёзувдаги маълумотлар амалиётда фойдаланиладиган ҳолатига умуман 
мос келмаслиги сабабли, созлаш мосламасига интилиш ҳосил бўлади ва бу 
мослама маълумотни қулай ҳолатга (ўқиш учун) келтириб боради. 
Алгоритмнинг бажарилиш йўлларини назорат қилиш. 
Дастурни бажарилишини мантиқий йўлини ҳисобга олади. Ундан 
дастурчилар томонидан берилган жараённи бажарилиш кетма-кетлигини ва 
ўзгарувчиларни ҳозирги вақтдаги белгисини бажарилишини ва ҳисобга 
олишини текширишда фойдаланилади. Бундай кузатишларнинг учта тури 
мавжуд: 
1. Ўзгарувчиларнинг белгиларини назорат қилиш. 
2. Кичик дастурларни чиқаришни ҳисобга олишни назорат қилиш. 
3. Дастурдаги буйруқларни етказишни назорат қилиш. 
Иккинчи турдаги кузатиш асосан кичик дастурлардан фойдаланилган 
пайтда созлашда қўлланилади. Ҳар бир муомалада ёзувга кичик дастурнинг 
номи чиқади, ундан чиқилганда асосий дастурга қайтилганлиги ҳақида 
маълумот чиқади. 
Бу турдаги текшириш дастурчига дастурий хатоларни аниқлашдаги 
барча керакли маълумот билан таъминлаб туради. Унинг камчилиги машина 
вақтини кўп сарф бўлишидир, ҳамда берилаётган маълумотлар бир неча минг 
қатордан иборат бўлишидадир. Шунинг учун юқоридаги камчиликлардан 
воқиф бўлиш учун дастурни қисмларга ажратиб белгиланган жойларда 
ўчириб текширилади. 
Ўзгарувчилардан фойдаланишни назорат қилиш мосламаси. 
Назорат мосламаси шундай тузиладики, унда ўзгарувчилар бирданига 
эмас, балки аниқ рўйхат бўйича кўрсатилгандек тартиб билан ёзилади. 
Индексларни текшириш. Массивларни эълон қилинган чегараларни ва 
уларнинг индексларни солиштириш орқали номланган массивларни 
индексацияланганлигини ва тўғрилигини текшириш. 
Ўзгарувчиларнинг мазмунини тақрибий чиқариш Display номли 
созловчи буйруқ орқали бажарилади. Чиқариладиган маълумотни тўлиқ 

---

21
чиқишини таъминлаш учун ўзгарувчининг номини ва унинг ҳозирги ҳолат 
мазмуни кўрсатилган буйруқ орқали берилади. 
Интерактив режимида созлаш. 
Жуда кўп ҳолатларда, дастурлар дастурчини машина билан ўзаро
таъсири остида бажарилади, шунинг учун бу ҳолатларда қулайликлардан 
кенгроқ 
фойдаланиш 
маъқулроқ, 
яъни 
созлаш 
жараёнининг
самарадорлигини ошириш учун терминалдан кенгроқ фойдаланиш керак. 
Пакетли созлаш системасида қўлланиладиган усулларнинг кўп қисмидан 
вақти тақсимланган системада ҳам фойдаланиш мумкин, лекин интерактив 
жараён ҳаракатида қўшимча факторларни ва янги созловчи усулларга 
ёндашишга ҳам аҳамият бериш керак.