Ahmad yugnakiy

Bu kitobning yozilish sababi va zarurati haqida


Dod Sipohsolorbek¹ uchun bu kitob,
Chiqartim ochunda² oti qolsu tep.


Kitobimni ko‘rgan, eshitgan kishi,
Shohimg‘a duo birla yod qilsu tep.


Kedingi keligli kishilar aro,
Aning, zikri tongsuq³ ediz⁴ qolsu tep.


Aning, vurdi birla⁵ ko‘ngullar to‘lub,
Aning yodi birla ochun to‘lsu tep.


Bezadim kitobi mavoiz⁶ masal,
Boqig‘li, o‘qug‘li osig‘⁷ olsu tep.


Belak ettim⁸ ani shohimga men-o‘k,
Havodorlig‘imni tugal bilsu tep.

Dunyoda nomi qolsin deb, Sipohsolorbek uchun bu kitobni yozdim. Kitobimni o‘qigan, ko‘rgan, eshitgan kishi shohimni duo bilan yod qilsin deb (yozdim). Kelgusi avlodlar uchun uning nomi mangu esdalik bo‘lsin deb (yozdim).

Uning muhabbati bilan ko‘ngillar to‘lib, yodi bilan dunyo to‘lsin deb (yozdim). O‘qimishli, savodli (kishilar) undan foydalansin, deb qo‘llanma uchun kitob bezadim (yozdim). Men buni muhabbatimni yaxshi (tugal) bilsin deb shohimga tortiq qildim.


Birinchi bo‘lim: ilm manfaati, jaholatning zarari haqida


Biliktin ayurmon¹, so‘zumga ula,
Biliklikka, yo do‘st, o‘zungni ula.
Bilik birla bil(i)nur saodat yo‘li,
Bilik bil, saodat yo‘lini bul-a².


Baholik³ dinar⁴ ul biliklik kishi,
Bu johil biliksiz bahosiz bishi⁵.
Biliklik biliksiz qachon teng bo‘lur,
Biliklik tishi⁶ – er, johil er – tishi.


So‘ngakka⁷ yiliktek⁸ eranga⁹ bilik,
Eran ko‘rki aql o‘l, so‘nakning yilik.
Biliksiz yiliksiz so‘ngak tek xoli,
Yiliksiz so‘ngakka sunulmas alik.


Bilik bilti bo‘lti¹⁰ eran belguluk,
Biliksiz tirikla yituk ko‘rguluk.
Biliklik er o‘lti, ati o‘lmatu,
Biliksiz esan erkan ati o‘luk.


Biliklik biringa biliksiz mingin,
Tengakli¹¹ tengadi¹² bilikning tengin.
Baqa ko‘rgil emti uqa sinayu,
Ne nang bar biliktin asig‘liq o‘ngin.


Bilik birla alim yuqar yuqladi,
Biliksizlik erni chakardi qo‘di.
Bilik bil, o‘sanma¹³, bil, ul haq rasul,
Bilik kimda ersa siz arqang tadi.

Bilim haqida so‘zlayman, so‘zimga quloq sol, ilmli kishiga o‘zingni yaqin tut. Bilim bilan saodat yoli ochiladi, shunga ko‘ra, ilmli bo‘l, baxt yo‘lini izla. Bilimli kishi (qimmat) baholik dinordir, ilmsiz, johil kishi qimmatsiz yemishdir (mevadir). Bilimli kishi bilan bilimsiz odam qachon teng bo‘ladi, bilimli xotin kishi – er kishidir, bilimsiz erkak – xotin kishidir. So‘ngakda ilik bo‘lishi lozim ekanligi kabi er kishiga bilim kerakdir, er kishining ko‘rki aqldir, so‘ngakning ko‘rki esa ilikdir. Ilmsiz iliksiz so‘ngak kabi bo‘shdir, iliksiz so‘ngakka esa qo‘l urilmaydi. Ilmli kishilarning (nomi) mashhur bo‘ldi, bilimsiz (kishilar) esa tiriklayin o‘ldi hisob va bu unga ko‘rgulikdir. Bilimli kishi o‘lsa ham, uning nomi o‘chmaydi, ilmsiz kishining o‘zi hayot bo‘lsa ham, oti o‘likdir. Bilimlining biri bilimsizning mingiga teng, ilmli kishilar ilmning qadriga yetadi. Endi o‘zing sinab, o‘qib, boqib ko‘r, bilimdan foydaliroq qanday narsa bor? Bilim bilan olim ko‘tarildi, ilmsizlik esa kishini tubanlashtirdi. Bilimli bo‘l, hech qachon erinma, haq rasuli (Payg‘ambar) kim ilmli bo‘lsa, uni siz maqtang, deb aytdi.