Ahmadjonov ahmadjonning botanika fanidan mineral elementlarningo

2.2. Mineral o’g’itlardan foydalanishning fiziologik asoslari.
Tabiiy biotsenozlarda tuproqdan o’zlashtirilgan birikmalarning ko’pgina qismi o’simlik barglari, poyalari va shoxlari bilan yana yerga qaytadi. qishloq xo’jalik ekinlarining qosili yiqishtirib olinganda esa bir qism mineral elementlar hosil bilan birga chiqib ketadi. Bu mineral elementlar ko’p-ozligi o’simlik turi, hosil miqdori, tuproq va iqlim sharoitlariga bog’liq bo’ladi. qo’za bir tonna qosili bilan yerdan 30-60 kg azot, 10-20 kg fosfor, 30-80 kg kaliy olishi aniqlangan. Tuproqni tarkibidagi mineral elementlarni miqdorini bir me'yorda saqlab turish uchun hamda ekinlardan yuqori hosil olishga imkon yaratish uchun o’qitlardan foydalanish zarur.
Libixning "minimum qonuniga" ko’ra qosilni darajasi tuproqda kam miqdorda uchraydigan element tomonidan belgilanadi. O’qitlarni qo’llash qisobiga bu elementni ko’paytirish yo’li bilan qOSILdorlikni birmuncha ko’tarishga erishish mumkin. qozirgi paytda o’qitlar tizimi ishlab chiqilgan bo’lib, bunda tuproq unumdorligi, iqlim sharoitlari, o’simlik navining biologik xususiyatlari, o’qit tarkibi va uni xususiyatini qisobga olgan qolda o’qitlarni qo’llash hisoblanadi .
Tuproq va o’simliklarning mineral tarkibini aniqlash uchun bir qator usullardan foydalaniladi. Bularga vegitatsion va dala usullari, bargni diagnostika qilish usuli kiradi. O’qitlar turli tuman bo’lib, mineral va organik, sanoat (azotli, kaliyli, mikroo’qitlar) va maxalliy (go’ng, torf, kul), oddiy (faqat bitta element) va murakkab (ikki va undan ortiq element) o’qitlarga bo’linadi. Tuproq faolligini oshiruvchi o’qitlar bakteriyali o’qitlar deb ataladi. Bularga nitrogen, azotbakterin va fosfobakterinlar misol bo’ladi.
Mikoriza va rizosfera. Yuksak o’simliklarning ildizlari uchini, ko’pincha, tuproqda yashovchi zamburuqlarning mitselliylari o’rab oladi va qatgo ildiz hujayralariga hamkirib boradi. O’simlik ildizi bilan zamburuqlarning bunday hamkorliqda yashashi mikoriza deb ataladi. Mikoriza xodisasi ko’pchilik yuksak o’simliklarda, jumladan eman, ninabargli daraxtlar, buqdoy va boshqalarda uchraydi.
Mikoriza qodisasi hamo’simliklar hamzamburuqlar uchun foydalaidir. Zamburuqlar o’simliklar uchun bo’lgan ozuqalarni o’zlashtirishni osonlashtiradi va o’zlari hamozuqlanadi. Ko’pchilik daraxtlarni tagida o’ziga xos zamburuqlar o’sadi. Mikorizalar yordamida o’simliklar ildiz orqalito’qridan-to’qri organik birikmalarni hamo’zlashtiradi. Mikoriza yuksak o’simliklarning ildiz tizimini faolligini oshiradi.
Yuksak o’simliklarning ildiz tizimi tuproq rizosferasi bilan o’rilgan bo’ladi. Bu tuproq ildizdan chiqadigan shiralar, o’lgan ildiz tukchalari va boshqalarga boy bo’lib, bakteriyalar uchun ozuqa muqiti vazifasini bajaradi.
Rizosfera doirasida bakteriyalarning miqdori bir necha yuz ming marotaba ko’p bo’ladi. Bunday sharoitlarda o’simliklar tuproq orqaliozuqlanishi tezlashadi. Shu bilan birga rizosferada sintezlanish jarayonlari hamtez boradi. Ma'lumki, mikrorganizmlar o’zlaridan turli xil birikmalar: o’stiruvchi moddalar, vitaminlar, fermentlar va boshqa birikmalarni ajratadi. Ular o’simliklar tomonidan turli moddalarni o’zlashtirishiga imkon yaratadi va o’simliklarni rivojlanishini faollashtiradi.
O’simlik ildizlari hamturi xil moddalarni tuproqqa chiqarish xususiyatiga ega va ular ildiz shiralari deb ataladi. Ular kislotali, ishqorli va neytral bo’ladi. Kislotali moddalar suvda erimaydigan birikmalarni parchalanishini tezlashtiradi. qar-xil o’simliklar o’ziga xos ildiz shiralarga ega bo’ladi. Bu xususiyat bilan ko’pincha ularni qosildorligiga salbiy ta'sir qilish xususiyatini boqlaydilar. Bir joyni o’ziga bir necha yil davomida bir xil o’simlik ekilsa (monokul'tura) uni qosildorligi kamayadi. Bu qodisa tuproqda yetarli o’qitlar bo’lganda hamkuzatiladi.Boshqa ekin ekilsa yuqori hosil berishi kuzatiladi. Bu xodisa tuprokda bir o’simlik uchun zararli bo’lgan mikroorganizmlarni to’planishi va ular shu o’simlik uchun zararli bo’lgan moddalarni ajratishi sabab bo’ladi deb qaraladi.
XULOSA.
Men bu kurs ishini bajarish davomida chet el adabiyotlaridan va ilmiy maqolalardan foydalandim va shu kabi mavzularni yoritib berdim.
1. Tabiiy biotsenozlarda tuproqdan o’zlashtirilgan birikmalarning ko’pgina qismi o’simlik barglari, poyalari va shoxlari bilan yana yerga qaytadi. qishloq xo’jalik ekinlarining qosili yiqishtirib olinganda esa bir qism mineral elementlar hosil bilan birga chiqib ketadi. Bu mineral elementlar ko’p-ozligi o’simlik turi, hosil miqdori, tuproq va iqlim sharoitlariga bog’liq bo’ladi. qo’za bir tonna qosili bilan yerdan 30-60 kg azot, 10-20 kg fosfor, 30-80 kg kaliy olishi aniqlangan. Tuproqni tarkibidagi mineral elementlarni miqdorini bir me'yorda saqlab turish uchun hamda ekinlardan yuqori hosil olishga imkon yaratish uchun o’qitlardan foydalanish zarur.

2. Bu elementlar mineral o’g’itlar sifatida hamkeng qo’llaniladi. Bulardan tashqari o’simliklar yana bir qator makroelementlardan foydalanadi.

Oltingugurt. Bu element asosiy ozuqa hisoblanadi . O’simlik tarkibidagi miqdori 0,2-1,0% ni tashkil qiladi . qaytarilgan holda oltingugurt oqsil tarkibida, bir qator aminokislotalar, vitaminlar va glutation tarkibida uchraydi.
Oltingugurtga, ayniqsa oqsil ga boy o’simliklarning (beda) talabi katta bo’ladi, ammo butguldoshlar oilasiga mansub bo’lgan xantal o’simligi eng ko’p miqdorda oltinguturtni o’zlashtiradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Ашурметов О.А., Каршибаев X.K. Семенное размножение бобовых растений в аридной зоне Узбекистана. -Ташкент: Фан, 2002, 202 с.
2. Ашурметов О.А., Буриев Х.Ч. Репродуктивная биология представителей семейства Cucurbitaceae Juss. -Ташкент: Фан, 2002,216 с.
3. Ашурметов О А., Жапакова У.Н., Матюнина Т.Е. Формирование покровов плода и семени у Calligonum Junceum (Polygonaceae) // Бот. журн. Т. 91. № 9,2006, 66-76 с.
4. Банникова В.П. Содержание нуклеиновых кислот и белка при формировании гибридных и негибридных семян Табаков. В кн.: Рефераты докл. Всесоюз.конф.по морфологии растений. -М.: Москва, 1968, 29-30 с.
5.Банникова В.П., Хведынич О.А. Основы эмбриологии растений. -Киев: Наукова думка, 1982, 163 с.
6. Батыгина Т.Б. Эмбриология пшеницы. - Л.: Колос, 1974, 206 с.
7. Батыгина Т.Б., Терехин Э.С., Алимова Г.К., Якобеев М.С. Генезис мужских спорангиев gramineae u Ericaceae. Бот. журн., 1963, 18, №8, 1109-1120 с.
8. Беляева Н.С. Развитие зародышевого мешка и опло­ дотворение у покрытосеменных. Автореферат дис.,.д-ра биол. наук. -Л., 1977, 35 с.
9.Герасимова-Навашина Е.Н. Двойное оплодотворение покрытосеменных и некоторые его теоретические аспекты. В кн.: Проблемы эмбриологии. -Киев: Наукова думка, 1971, 113- 151с.
10. Герасимова-Навашина Е.Н. Развитие зародышевого мешка, двойное оплодотворение, вопрос о происхождении покрытосеменных. Бот. журн. 1954, 39, №5, 655-681 с.
11. Герасимова-Навашина Е.Н. О таметофите и об основных чертах развития и функционирования воспроизводящих эле­ ментов у покрытосеменных растений. Пробл. ботаники, 1958, №3. 125-167 с.

I LOVALAR.

1-ilova Gulli o’simliklarning mikrosporogenez tiplari

2- ilova Makkajo’xori chang donasi rivojlanishi

3-ilova Mikrosporalarni tetrad joylanishi.

4-ilova Makkajo’xori o’simligida mikrosporagenez va mikrosporalarning rivojlanishi.